Huzoor’un Berlindəki xitabı
Əvvəlcə fürsətdən istifadə edərək dəvətimizi qəbul edən və bu axşam burada bizə qoşulan bütün qonaqlarımıza təşəkkür edirəm. Bu gün dünyada, xüsusən də Qərb və inkişaf etmiş ölkələrdə mühacirət və onun cəmiyyətlərə təsiri ilə bağlı çox sayda qızğın mübahisə mövcuddur. Mübahisə mərkəzlərinin çoxu müsəlmanlar ətrafında. Bəzi hökumətlər və ictimaiyyət üzvləri “sivilizasiyaların toqquşmasından” qorxurlar və müsəlmanların cəmiyyətləri üçün bir təhdid olduğunu və Qərb dünyasına inteqrasiya edə bilmədiklərini düşünürlər. Bu mübahisəyə cavab verməzdən əvvəl “sivilizasiya” anlamının nəyi nəzərdə tutduğunu müəyyənləşdirmək lazımdır. Bununla əlaqədar olaraq, Əhmədiyyə Müsəlman Birliyinin ikinci başçısının verdiyi tam tərifini təqdim edirəm. İslamın təlimlərinə görə, sivilizasiyanı bir cəmiyyətin maddi tərəqqi və inkişafı olaraq təyin etdi. Bir sivilizasiyanın gücünü göstərən amillərə iqtisadi tərəqqi, texnoloji yenilik səviyyəsi, səyahət və ünsiyyət vasitələrinin irəliləməsi və cəmiyyətin intellektual tərəqqisi daxildir. Bundan əlavə, bir xalqın sülh və sabitliyi təmin etmək səyləri, istər hüquq mühafizə, istər hərbi bilik, istərsə də başqa yollarla da mədəniyyətinin bir ölçüsüdür. Sivilizasiyadan ayrı və fərqli hər bir xalqın “kulturudur”. kultur bir xalqın baxışlarının, sosial məsələlərə və adət-ənənələrinin təzahürüdür və maddi tərəqqiyə söykənmək əvəzinə kultur əxlaqa və millətin dini dəyərlərinə və adət-ənənələrinə köklənir. Beləliklə, sivilizasiya bir cəmiyyətin maddi, texnoloji və intellektual inkişafıdır, halbuki onun mədəniyyəti həmin cəmiyyətin dini, mənəvi və fəlsəfi quruluşuna əsaslanır. Xristianlığın erkən dövrünə nəzər salsaq, sivilizasiya və mədəniyyət arasındakı fərqi asanlıqla başa düşmək olar. O dövrdə Roma İmperiyası güclərinin zirvəsində idi və hətta indi də dünya tarixinin ən böyük sivilizasiyalarından biri hesab olunur. Maddi rifah, şəhərləşmə və ərazilərinin idarə edilməsinə görə Romalılar olduqca mədəniyyətli və təhsilli sayılırdılar. Lakin, onların incəliyi daha yüksək əxlaq normalarına uyğun gəlmirdi. Əksinə, xristianlığın ilk dövründə xalqlarına mütərəqqi bir mədəniyyət bəxş edilmişdir. Xristianlıq insanlara dinə və əxlaqa əsaslanan rəhbər prinsiplər verirdi, halbuki Romalılar dünya qanunlarını və limitlərini təyin etmişdilər. Beləliklə, Romalıların irəliləməsi onların böyük sivilizasiya əks etdirdi, lakin xristianlıq insanlara tərifli bir mədəniyyət bəxş etdi. Vaxt keçdikcə xristianlıq Roma İmperiyasının üstünlük təşkil edən dini oldu və buna görə onun qurulduğu mədəniyyət böyük dünya sivilizasiya tərəfindən qəbul edildi. Birlikdə müttəfiq olmaqla göstərdiyi ən böyük təsir, bu gün Qərbdə qalan dəyərlərin və ənənələrin əsasını qoydu. Qərbdəki insanlar dindən uzaqlaşsalar da, Qərb cəmiyyətinin əsas mənəvi dəyərləri xristianlığın verdiyi dəyərlər olaraq qalır. İmmiqrasiya ilə bağlı mübahisələrə gəldikdə, son onilliklərdə bir sıra Qərb ölkələrinin qrafikləri dəyişdi. Mühacirlər bir çox ölkədən gəlmişlər, lakin ən çox narahatlıq və həyəcana səbəb olan müsəlmanların axını olmuşdur. Bir çox yerli insanlar, müsəlman ölkələrindən olan kütləvi miqrasiyanın onların əsrlər boyu mövcud olmuş mədəniyyət və dəyərlərinə təhdid yaratmasından qorxurlar. Açıqladığım kimi, biz sivilizasiyanı cəmiyyətin maddi tərəqqisi və irəliləməsi hesab edirik və Qərbdə böyümə və inkişafa qarşı çıxmaq əvəzinə, inkişaf etməkdə olan xalqlar onu təqlid etməyə çalışırlar. Nəticədə, Qərb sivilizasiyasından çəkilmək əvəzinə, əksini görürük. Müasir səyahət və ünsiyyət vasitələri sayəsində dünya qlobal bir kənd halına gəldi. Onlar Qərb sivilizasiyasının təsirinə məruz qalırlar və maddi irəliləyiş və yeniliyin oxşar səviyyələrinə çatmaq istəyirlər. Beləliklə, Qərb və ya Avropa sivilizasiyalarının müsəlmanların varlığının təhdidinə məruz qalması iddiası əsassızdır. Əksinə, Qərb sivilizasiyası dünyanın digər bölgələrinə təsir göstərir və buna müsəlman dünyası da daxildir. Digər tərəfdən, İslamın Avropada yayılması halında Qərbin dini və mənəvi mədəniyyətinə təhlükə yarana biləcəyi qorxusu haqlı bir narahatlıqdır və mən indi bu məsələyə toxunacağam.
Birincisi, insanların dindən sürətlə uzaqlaşması danılmazdır və bu tendensiya Qərbdə xüsusilə kəskindir. Qərb ölkələrində, siyahıyaalma aparıldıqda, insanların dinə və ya Allaha inamına daha az meyl göstərdikləri göstərilir. Bunu nəzərə alaraq inanıram ki, ateizmin sürətlə artması Qərb mədəniyyətinə İslamdan daha böyük təhlükədir. Qərb dəyərləri əsrlər boyu dini ənənələrinə və xüsusən xristian və yəhudi irsinə söykənir. Ancaq bu dini dəyərlər və mədəniyyət normaları dinə və inana qarşı olanların hücumuna məruz qalır. Bir müsəlman din rəhbəri olaraq mən inanıram kı siz öz enerjinizi irsinizi və mədəniyyətinizi qorumaq məqsədilə sərf etməlisiniz və ancaq bu yol ilə siz dinə azalan marağın qarşısını alaraq insanları dinə yönəldə bilərsiniz, istər bu xristian dini olsun istərsə yəhudi dini. Olmamalıdır ki, “irəliləmə” adı ilə əsrlər boyu cəmiyyətin tərkibində olan dəyərlər və mənəvi standartlar qəflətən tərk edilir. Məncə, insanların İslamdan qorxmasının əsas səbəbi Qərbdə dinin rolunun azalmasıdır və açıq danışarkən müsəlmanların inancları ilə bağlılığı hər kəs bilir. Bunun fonunda, açıq şəkildə bildirmək istərdim ki, mediada eşitdiklərinizə və oxuduqlarınıza baxmayaraq, İslamdan qorxmağa heç bir səbəbi yoxdur. Müsəlmanlar Qurani-Kərimin son və mükəmməl bir dini təlim olduğuna inanırlar və bu Qurani Kərimə olan sevgimiz və itaətimizin nəticəsidir ki,dinin dinin qəlbin və hər bir insanın şəxsi məsələsi olduğuna qətiyyətlə inanırıq. 2-ci fəslin 257-ci ayəsində Qurani-Kərim din məsələlərində məcburiyyət olmamalı olduğunu qəti şəkildə bildirmişdir. Buna görə müsəlman olmayanların müsəlmanların inanclarını zorla yaymağa və ya fikirlərini dünyanın bu hissəsinə tətbiq etməyə çalışacağından qorxmağa ehtiyac yoxdur. Ekstremizmi qəbul edən qondarma müsəlmanların kiçik bir azlığının nifrət dolu ideologiyasının Qurani-Kərimin təlimləri ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Doğrudan da, mən dəfələrlə demişəm ki, hökumətlər və müvafiq orqanlar ekstremistlərlə – istər müsəlman olsun, istər müsəlman olmayanlarla çox sərt davranmalıdır. Əhmədiyyə Müsəlman Birliyi baxımından inanırıq ki, heç bir halda İslam inancın yayılmasında güc tətbiq etməyə və ya hər hansı bir məcburiyyət tətbiq etməyə icazə vermir. Bəs niyə İslamdan qorxmağa ehtiyac var?Niyə insanlar mədəniyyətlərinə və sivilizasıyalarına müsəlmanlar tərəfindən təhlükə olduğunu düşünürlər?
İndi sivilizasiya və mədəniyyətlər arasındakı fərqləri İslam baxımından izah etdikdən sonra İslamın bəzi əsas təlimlərini təqdim etmək istərdim. İslam və onun Qurucusu (ona Allahın salavatı və salamı olsun) haqqında bir çox mif və səhv fikirlər yayıldı və qısa müddətdə İslam təlimlərinin bütün aspektlərini əhatə etmək mümkün olmasa da, islamın qurduğu bəşəriyyətin bəzi hüquqlarını qeyd etmək istərdim. İnsan hüquqları baxımından Qurani-Kərimin çox əhəmiyyətli bir ayəsi, 4-cü fəsil, 37-ci ayədir: “Allaha ibadət edin və heç bir şeyi Ona şərik qoşmayın! Valideynlərə, qohum-əqrəbaya, yetimlərə, kasıblara, yaxın və uzaq qonum-qonşuya, yol yoldaşına, müsafirə və sahib olduğunuz (kölə və kənizlərə) yaxşılıq edin! Həqiqətən, Allah özünü öyənləri və lovğalıq edənləri sevmir.. ”Uca Allah, müsəlmanların Ona ibadət etmələrini əmr etdiyi bu ayədə; Həmçinin valideynlərinə sevgi və məhəbbətlə yanaşmağa tapşırır. Müsəlmanlardan valideynlərini sevməyi və hörmət etmələrini tələb edən bu təlim hər hansı bir din və ya millətlər arasında necə qarşıdurma yarada bilər? Ayət həmçinin müsəlmanlardan qohumlarına və sevdiklərinə mehribanlıq və diqqətlə yanaşmağı tələb edir. Onlardan cəmiyyətin ən həssas və aztəminatlı üzvlərinə, məsələn yetimlərə dəstək olmağı və təsəlli vermələrini tələb edir. Bu baxımdan kasıblara kömək etməyin əsas yollarından birinin təhsildən qaynaqlandığına inanırıq. Evdən olan və ya yoxsulluqdan əziyyət çəkən cəmiyyətin gənc üzvləri təhsilli olsalar, bu, yoxsulluq zəncirlərindən azad olmağa imkan verəcəkdir. Fürsətlər onlara açılacaq və beləliklə, məyusluq və qəzəbdən azad bu cür gənclər cinayət və ya şəbəkə mədəniyyətinə aludə olmaqdansa, cəmiyyətin məhsuldar üzvləri olmaq üçün böyüyəcəklər. Buna görə Əhmədiyyə Müsəlman Birliyi təhsilə böyük əhəmiyyət verir və məhdud imkanlarımız daxilində müxtəlif Afrika ölkələrində məktəblər quraraq ali təhsil ala bilməyən tələbələr üçün təqaüdlər ayırırıq. Biz də hesab edirik ki, zəngin ölkələr dünyanın daha zəif xalqlarına möhkəm təməl qurmağa kömək etməlidirlər. Kasıb ölkələr iqtisadiyyatlarını və infrastrukturlarını qura bilsələr, xalqların ölkə daxilində daha çox imkanları olacaq və xaricə köçmək üçün daha az səbəbləri olacaq.Əgər xalq sabit və firavan olarsa təbii olaraq bölgəyə və daha geniş dünyaya fayda verəcəkdir.
Qurani-Kərimin yuxarıda göstərilən ayəsində qonşularının müsəlman olub olmamasından asılı olmayaraq hüquqlarının yerinə yetirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir və qonşularının əhatə dairəsini həddindən artıq genişləndirir. Bundan əlavə İslam Peyğəmbəri (ona Allahın salavatı və salamı olsun) dedi ki, Uca Allah qonşularının hüquqlarını o qədər güclü şəkildə vurğuladı ki, qonşuların haqlı varisləri sırasına daxil olacağını düşünməyə başladım. İslamın Qurucusu (salavat və salam və rəhmət və bərəkət), digər insanlara minnətdar olmayan bir insanın Uca Allaha şükür edə bilməyəcəyini öyrətdi. Nə gözəl bir prinsipdir!
Beləliklə, Allaha ibadət etməklə yanaşı, bir insanın insanlıq hüquqlarını da yerinə yetirməsi zəruridir. Yenə soruşuram ki, belə bir təlim Qərb sivilizasiyası üçün necə bir təhdid ola bilər? Deməli, fikrimcə, Qərb xalqlarının İslamın və ya müsəlmanların dünyanın bu hissəsində yer olmadığını fikir irəli sürməsi əks nəticə yaradandır. Müsəlmanlar buraya inteqrasiya etmək, qonşuların hüquqlarını yerinə yetirmək və cəmiyyətin sülhü və yaxşılaşdırılması üçün səy göstərmək üçün gəlsələr, şübhəsiz ki, qınamaq və ya təhqir etməkdənsə tərifləmək üçün bir şeydir.
Bəzi insanlar, müsəlmanlara “Cihad” etmələri üçün təlimat verildiyini iddia edirlər və buna görə də Qərbə gələcəklərini və bir İslam sivilizasiyasını və mədəniyyətini tətbiq etmək və cəmiyyətin dincliyini pozmaq istəyən “şiddətli müharibə” edəcəyindən qorxurlar. Bu, Cihadın nə olduğunu və İslamın erkən dövründə dini müharibələrin niyə vuruşduğunu açıq şəkildə anlamamağa əsaslanır. İslam qaniçən və ya zorakı din deyil. Bir dəfə Müqəddəs Peyğəmbərin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) bir yoldaşı cihadda iştirak edə bilməsi üçün müsəlman ordusuna qoşulmasını istədi. İslam Peyğəmbəri (salavat və salam və rəhmət və bərəkət) onun bu yalvarışını rədd etdi və valideynlərinin kövrək vəziyyətdə olduqları üçün evdə qalmalı və onlara qulluq etməli və bunun Cihad olduğunu hesab etdiyini söylədi. Cihadın məqsədi fəth, qan tökmək və müharibə olsaydı, İslam Peyğəmbəri (ona Allahın salavatı və salamı olsun) şübhəsiz ki, onun təklifini qəbul edər və müsəlman ordusunu gücləndirməyə çalışardı. Aydınlaşdırmalıyam ki, müsəlman qoşunları İslamın erkən dövründə bəzi dini müharibələrdə vuruşduğuna baxmayaraq, məqsəd heç vaxt insanları islamı qəbul etməyə məcbur etmək, zülm etmək və məcbur etmək deyildi. Müharibə din institutunu qorumaq və etiqad azadlığı prinsipini qorumaq üçün vuruşdu. 22-ci surətdə, 40-41-ci ayələrdə Qurani-Kərim açıq şəkildə bildirir ki, təcavüzkarlar dayandırılmasa, bütün kilsələr, sinaqoqlar, məbədlər, məscidlər və digər ibadət yerləri Məkkə kafirlərinin əsas niyyəti kimi ciddi təhlükə altında qalacaqlar. dinin bütün izlərini yer üzündən yox olacaqdi.
Sonra, övladlarımızın tərbiyəsinə gəldikdə, Qurani-Kərimin 152-ci ayəsinin 6-cı fəsli müsəlmanların “övladlarını öldürməmələri” lazım olduğunu bildirir. Bu əmr müsəlmanlara övladlarını sevgi və sevgi ilə bəsləməyi, əxlaqi rəhbər tutmağı və tərbiyə etmələrini, cəmiyyətləri və millətləri üçün varlığı olan yüksək savadlı və əxlaqi bir şəxsiyyət olaraq yetişmələrini təmin edir. Eynilə, İslam müsəlmanlara cəmiyyətin həssas üzvlərinin hüquqlarını müdafiə etməyi öyrətdi. Məsələn, Quranın 4-cü fəslinin 7-ci ayəsində müsəlmanlar yetim uşaqları istismardan qorumaq və özləri idarə edə biləcəkləri bir yaşa çatana qədər miraslarını bütövlüklə qorumaq məcburiyyətindədirlər.
Bundan əlavə, Qərb dünyasında daha çox yayılan bir iddia, müsəlmanların qadınlara və ya hüquqlarına hörmət etməmələri. Əvvəlcə qeyd etməliyik ki, İslam qadınlara varis hüququ, boşanma hüququ və digər hüquqları verən ilk din idi. Bundan əlavə, İslam qızların tərbiyəsi və onlara fərdi böyümə və inkişaf üçün fürsət verməyin böyük əhəmiyyətini vurğulayır. Üstəlik, məşhur bir kəlamda İslam Peyğəmbərinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun) “Cənnət bir ananın ayaqları altındadır” demişdir. Bu sözlər qadınların cəmiyyətdəki mühüm rolunu və cəmiyyətdəki bənzərsiz və fərqlənən statusunu göstərir. “Analar”, millətlərini “yer üzündə bir cənnətə” çevirmək üçün güc və təsir göstərən və övladları üçün əbədi Cənnət qapılarını açan insanlardır. Bundan əlavə, Qurani Kərim 4-cü fəslin 20-ci ayəsində müsəlman kişilərin qadınlarına məhəbbətlə və hörmətlə yanaşmaları lazım olduğunu bildirmişdir. Qərb ölkələrində heç bir gün polisin və ya məhkəmələrin müdaxilə və dəhşətli məişət zorakılığı halları ilə məşğul olmaq məcburiyyətində qaldığı barədə xəbər verilmədən keçir. İngiltərədəki Milli Statistika İdarəsinin 2018-ci il hesabatı kimi müxtəlif araşdırmalar və hesabatlar bu cür cinayətlərin heç bir dinə bağlı olmadığını sübut edir və son bir başqa hesabat Almaniyada da eyni halın olduğunu göstərdi. Beləliklə, İslamı misoginist bir din kimi tanımaq tamamilə ədalətsizdir. İslam, həmçinin davamçılarından digər insanların dini fikirlərinə və inanclarına hörmət etmələrini tələb edir. Mədinə əhdi Tövratın yəhudilərin qanun gətirən kitabı kimi tanındığı və hörmət edildiyi bu təlimin əsl nümunəsi idi. İslam hətta bir insanın düşmənləri və əleyhdarlarının hüquqlarını təsbit etdi, bununla da Qurani-Kərimin 2-ci fəslinin 191-ci ayəsi buyurur ki, hətta müharibə vəziyyətində də düşməninə qarşı haqsızlıq və həddi aşmaq olmaz. Təəssüf ki, əvvəlki dövrlərdən daha çox mədəniyyətli və qabaqcıl olmalarına qürur duyan bu gün dünyada insanlar və ölkələr müntəzəm olaraq öz rəqiblərinin hüquqlarına məhəl qoymurlar və çox qəddarlıq edirlər və qisas almaq üçün heç bir fürsət itirmirlər. Müqəddəs Quranın 9-cu fəslinin 9-cu ayəsində Allah Təala bir millətin və ya xalqın düşmənçiliyini insanı heç vaxt ədalət və ədalət prinsiplərini qurban verməyə vadar etməməsini elan etmişdir.`
Əksinə, İslam öyrədir ki, hər vəziyyətdə, nə qədər çətin olursa olsun, ədalət və bütövlük prinsiplərinə qətiyyətlə bağlı olmalısınız və heç vaxt qisas arzusunda olmamalısınız. Bu möhtəşəm təlimin nəticəsi olaraq Məkkə zəfəri zamanı Müqəddəs Peyğəmbər Məhəmmədin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) göstərdiyi misilsiz lütf, mərhəmət və nümunəsini görürük. Tarix sübut edir ki, Məkkədə müsəlmanlar öldürüldü, talan edildi və işgəncələrə məruz qaldı və nəticədə evlərindən didərgin düşdü və köçməyə məcbur oldu. Yenə Məkkəyə qalib gəldikdə və bütün şəhər onun əmri altında olanda, ilk qərarı, müsəlmanları vəhşicəsinə zülm edənlərdən qisas alınmaması idi. İslam təlimlərinə uyğun olaraq, müsəlmanlara əziyyət verənlərin hamısının dərhal bağışlanmalı olduğunu və İslamı qəbul edib etməməsindən asılı olmayaraq heç kimin haqsız davranılmayacağını bildirdi. İslamın gətirdiyi cəmiyyətin ən zəif üzvlərinin lehinə edilən başqa bir mənəvi inqilab, İslamdan əvvəl yayılmış və cəmiyyətin normal bir hissəsi hesab edilən köləliyi qəbul etdi. Quranın 24-cü fəslində 34-cü ayədə Müqəddəs Qur’an buyurur ki, bir qul azadlıq istəyirsə, azad olunmalı və bəzi maliyyə xərcləri alınarsa, kiçik, asanlıqla idarə olunan hissələrdə ağlabatan və ödənilməlidir və ya tamamilə imtina edilməlidir. Bugünkü dünyada fiziki köləlik artıq mövcud deyil, lakin yer üzündəki ən güclü millətlər və zəif ölkələr arasındakı münasibətlər ağanın və qulun münasibətlərinə bənzər bir iqtisadi əsarət və köləlik ilə əvəz edilmişdir. Məsələn, “yardım paketləri” kimi gizlədilmiş “kreditlər” varlı ölkələr tərəfindən zəif qoşunlara verilmiş, lakin qoşulan ipləri qəbul etməkdən başqa əlacları yoxdur. Dəyişməz faiz dərəcələri, qısa müddətli kreditlərin uzunmüddətli səfalət və məsuliyyətə səbəb olması deməkdir. Son nəticə odur ki, defolt ölkəsinin hakim millətin iradəsinə əyilməkdən başqa yolu qalmır. Bu cür köləlik tamamilə əxlaqsızdır. Əvvəldən İslam, qeyri-müsəlmanların hüquqlarını da qurdu və müsəlmanlara cəmiyyətin sülhü və birliyi naminə təmkin göstərməyi tövsiyə etdi. Məsələn, 6-cı fəslin 109-cu ayəsində Qurani-Kərim buyurur ki, müsəlmanlar hətta dinsiz insanların bütlərinə qarşı danışmamalıdırlar, çünki bu, onları Uca Allaha qarşı danışmağa təhrik edə bilər. Mövcud olan qısa müddətdə İslamın bərqərar etdiyi bəşəriyyətin hüquqlarını göstərən bir neçə məqamı qeyd etdim. Ümid edirəm ki, dediklərim İslamın Qərb sivilizasiyasına və ya onun mədəniyyətinə təhdid olmadığına sizi inandırdı. Qeyri-müsəlmanların hüquqlarını qəsb edən hər hansı bir müsəlman varsa, bu yalnız İslamın təlimlərini rədd etdikləri və ya onlardan tamamilə xəbərsiz olduqlarıdır. Sonda, çadırda olan bir dünyada yaşadığımız aydındır və qarşılaşdığımız təhlükəli vəziyyətin hər an kəskinləşəcəyindən qorxuram. İnsanlar sözlərin çox böyük nəticələrə səbəb ola biləcəyini başa düşməlidirlər və “mədəniyyətlər toqquşması” ndan danışmaqdan və ya fərqli icmalar arasında gərginliyi aradan qaldırmaqdansa, insanlar bir-birlərinin dini təlimlərinə hücum etməkdən çəkinməlidirlər. İnam ifadəsinə məhdudiyyət qoymaq əvəzinə, hamımız əvvəlkindən daha çox bağlı olduğumuz bir insan nəslinin bir hissəsi olduğumuzu bilməliyik. Müxtəlifliyimizi əhatə etməli və uzunmüddətli 21 sülhün dünyada inkişaf etməsi üçün birliyin qurulmasına diqqət etməliyik. Ancaq hazırda bunun əksini görürük. Müsəlman və qeyri-müsəlman ölkələr eyni şəkildə öz maraqlarını daha geniş dünyanın maraqlarından üstün tutur və məqsədlərinə çatmaq üçün ədalət və əxlaqın bütün hədlərini aşırlar. Keçmişin qaranlıq günlərini xatırladan, əks bloklar və ittifaqlar meydana gəlir və sanki dünya cəhənnəmə meyllidir. Bu gün nüvə bomba və ya başqa dağıdıcı silahlar əldə etmiş bir çox ölkə var ki, bu da bildiyimiz kimi sivilizasiyanı məhv edə bilər. Bu silahların heç vaxt istifadə edilməyəcəyini və ya yanlış əllərdə bitməyəcəyini söyləyən kimdir? Nüvə silahı heç istifadə olunmasa, bunun nəticələrini yalnız özümüz çəkə bilməyəcəyik, əksinə günahlarımız üçün övladlarımız və gələcək nəsillərimiz əziyyət çəkməli olacaqlar. Uşaqların nəsilləri əqli və fiziki qüsurları ilə doğulacaq və ümidləri və xəyalları heç bir günah olmadan sarsılacaqdır. Bizi izləyənlərə miras vermək istədiyimiz bu mirasdır? Şübhəsiz ki, yox! Beləliklə, istər dini, istərsə də etnik fərqliliklərə və ya siyasi məqsədlərə görə nifrət alovunu yandırmaq əvəzinə, xəbərdarlıq nişanlarını tanımalı və gec olmamışdan əvvəl yollarımızı dəyişdirməliyik. Fərqlərimizdən asılı olmayaraq hamımız birlikdə olaq və dünyanın sülhünə qarşılıqlı hörmət, dözümlülük və sevgi ruhu ilə etiqad azadlığını təbliğ edək. Bu sözlərlə bu axşam bizə qoşulduğunuz üçün sizə bir daha təşəkkür edirəm. Çox sağ olun.