Əhmədiyyə Müsəlman Camaatı

Əhmədiyyə

Əhmədiyyə, rəsmi olaraq Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyəti və ya Əhmədiyyə Müsəlman Camaatı (ərəb: ‫الجماعة الإسلامية الأحمدية‎; urdu: ‫‫جماعت احمدیہ مسلمہ‎) 19-cu əsrin sonlarında Britaniya Hindistanının Pəncab əyalətində yaranan bir İslami dirçəliş və ya Məsihçi bir hərəkatdır. Bu hərəkat, sülh yolu ilə İslamın sonuncu zəfərini gətirəcəyinə inanan və müsəlmanların uzun zaman gəlişini gözlədiyi ilahi təyinatla vəd olunmuş Mehdi və Məsih olduğunu iddia edən Mirzə Qulam Əhməd (1835-1908) tərəfindən qurulmuşdur. Əhmədiyyənin tərəfdarları—Məhəmmədin digər adı Əhmədə istinad olaraq açıq şəkildə qəbul edilmiş bir termin—Əhmədi müsəlmanlar və ya sadəcə Əhmədilər olaraq adlandırılır.

Əhmədi düşüncəsi, Məhəmmədə də məlum olduğu kimi, İslamın bəşəriyyət üçün sonuncu sistem olduğuna inandığını və əsrlər boyu unudulmuş olan saf niyyətinin və təmiz formasının bərpa edilməsinin zəruriliyini vurğulayır. Onun tərəfdarları Əhmədin İslamı canlandırmaq üçün Mehdi zühurunda gəldiyini və davamlı sülh gətirəcək əxlaq sistemini işə saldığını düşünürlər. Onlar, ilahi rəhbərlik altında Məhəmməd və erkən müsəlman cəmiyyəti tərəfindən tətbiq olunan İslamın ilkin təlimlərini müdafiə edərək, İslamı, onun əleyhinə olan bidətlərdən pak etdiyinə inanırlar. Beləliklə Əhmədilər özlərini İslamın təbliği və intibahına rəhbərlik edənlər kimi təsvir edirlər.

Mirzə Qulam Əhməd, 23 Mart 1889-cu ildə tərəfdarlarının bəyti rəsmi olaraq qəbul edərək Cəmiyyət (və ya Cəmaat) qurdu. Ölümündən bəri Cəmiyyət bir çox xəlifə tərəfindən rəhbərlik edildi və 2017-ci ilədək Cənubi Asiya, Qərbi Afrika, Şərqi Afrika və İndoneziyadakı icmalarla birlikdə dünyanın 210 ölkəsinə və ərazisinə yayıldı. Əhmədilər güclü missionerlik fəaliyyətinə sahibdirlər və İngiltərə və digər Qərb ölkələrinə gələn ilk müsəlman missioner təşkilatını qurmuşdur. Hal-hazırda Cəmiyyətə Xəlifə Mirzə Məsrur Əhməd rəhbərlik edir və üzvlərinin sayının dünyada 10 ilə 20 milyon arasında olduğu təxmin edilir.

Əhali demək olar ki, tamamilə vahid, yüksək dərəcədə mütəşəkkil və birləşmiş hərəkatda yer alır. Lakin, Cəmiyyətin erkən tarixində bir sıra Əhmədilər, fikir ayrılığı səbəbindən Əhmədin varisliyindən ayrılaraq bu gün bütün Əhmədilərin kiçik bir hissəsini təmsil edən İslamın Təbliği Uğrunda Lahor Əhmədiyyə Hərəkatını qurdular. Əhmədiyyəyə xas olan bəzi inanclar, hərəkatın yaranmasından bəri mövcud İslam pravoslavlığı konsepsiyalarına zidd olaraq qəbul edildi və bəzi Əhmədilər sonradan təqiblərə məruz qaldılar. Bir çox müsəlmanlar Əhmədi müsəlmanlarını ya kafirlər (ateistlər) ya da (zinduklar) (azğınlar), bəzən sonu qətllə nəticələnən bir düşmənçilik kimi qəbul edirlər. Qādiyānī ifadəsi hərəkata istinad etmək üçün tez-tez təhrifedici şəkildə və Pakistanın rəsmi sənədlərində istifadə olunur.

Etimologiya

Əhmədiyyə hərəkatı 1889-cu ildə yaransa da, Əhmədiyyə adı təxminən on il sonra qəbul edilmişdir. 4 noyabr 1900-cü il tarixli bir manifestdə, Mirzə Qulam Əhməd adın özünə deyil, Məhəmmədin digər adı Əhmədə istinad etdiyini bildirdi. Onun dediyinə görə Məhəmməd adının mənası – “ən çox təriflənən” – Mədinəyə köçdən sonra ortaya çıxan İslam peyğəmbərinin şərəfli taleyini və əzəmətini ifadə edir; lakin Əhməd, — “yüksək dərəcədə təriflənmiş” və eyni zamanda “ən çox tərifləyən” mənasını verən — moizələrinin gözəlliyini, qurmaq istədiyi sülhü və Məkkədəki əvvəlki həyatı boyunca dərk etdiyi səbr və əzmkarlıq xüsusiyyətlərini ifadə edirdi. Əhmədin dediyinə görə bu iki ad İslamın iki cəhətini və ya üsulunu əks etdirirdi və sonrakı dövrlərdə daha çox diqqət çəkən sonuncu cəhət idi. İslamdakı bir qrupa və ya məktəbə İslam peyğəmbəri Məhəmməddən başqa birinin (və ya başqa bir şeyin) adını verərək, o, bunu dini yenilik (bidət) olaraq rədd etdi.

Buna görə Əhmədin fikrincə Məhəmmədə istinad edərək, Əhdi-Ətiqin Musaya bənzər bir peyğəmbəri öngörməsinin səbəbi budur, baxmayaraq ki, Quranın 61:6-cı ayəsinə əsasən, İsa bu peyğəmbərdən bəhs edərkən Əhməd adının üstün formasını istifadə etmişdi, çünki bu, onun öz xüsusiyyətini və vəziyyətini əks etdirirdi. Bundan əlavə, Quranın 48:29-cu ayəsini oxuyan güc və şöhrətlə xarakterizə olunan Musa, Məhəmməd və ardıcıllarını kafirlərə qarşı inadkar və tərəfdaşları arasında mehriban olaraq xarakterizə edir və bunu Məhəmmədin və erkən müsəlmanların zalımlara qarşı əldə etdikləri hərbi uğurların nəticəsi olaraq görürdü və həmçinin, həyatı sırf təbliğdən ibarət olan və heç bir güc və ya döyüşlə əlaqəli olmayan İsa, onları torpağa səpilən bir toxum kimi təsvir edir və sonra o toxum böyüyüb kökləri üstündə möhkəm duran qalın gövdə halını alır. Onun dediyinə görə, Əhməd adı ilə uyğunlaşdırılan bu son təsvir, tədricən, ölçülmüş və dinc bir şəkildə ortaya çıxmağı təklif etdi və başqa bir müsəlman icmasına—axır zamanda İsa peyğəmbərin təcəssümü olan vəd olunmuş Mehdi ilə birgə olanlara—aid edildi. Bu əsasları nəzərə alaraq, o, Əhmədi—Məhəmmədin elanının başlanğıcı ilə əlaqədar olaraq və hərəkəti digər müsəlman qruplarından ayırmaq üçün—ifadəsini özünə və hərəkatına ən uyğun gələn termin hesab etdi:

Bu Hərəkata uyğun olan, özüm və Camaatım üçün seçdiyim ad Əhmədiyyə Şöbəsinin Müsəlmanlarıdır. Həmçinin, Əhmədi məzhəbinin müsəlmanları olaraq da adlandırılması mümkündür.

Leksikologiya

Əhmədiyyə termini – Əhməd sözündən və -iyyat şəkilçisindən əmələ gəlmişdir (İngiliscə -ness ilə müqayisə edilə bilər) – hərəkatın özünə istinad edərək işlənən mücərrəd bir isimdir, Əhmədi (Əhmədə mənsubiyyətini ifadə edən) ifadəsi isə, hərəkatın tərəfdarları olan kişi və ya qadın üçün istifadə edilən bir isimdir. Əhmədilərin bu adı İslam peyğəmbərliyinə və Məhəmmədin adına istinadən götürərək qurucularından ayırdığına baxmayaraq, bəzi sünni müsəlmanlar, xüsusən də hərəkatın mənşəyi olan Hindistan yarımadasında Əhmədilərə Qadiyani—Mirzə Qulam Əhmədin doğma vətəni olan Qadiyandan götürülmüşdür—və ya Mirzəyi—onun titullarından biri olan Mirzədən götürülmüşdür—kimi təhqiredici ifadələrdən istifadə edərək müraciət edirlər. Onların heç biri heç vaxt Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinin özü tərəfindən istifadə edilmir.

İnancların xülasəsi

İslamda İmanın Altı Şərti və İslamın Beş Şərti Əhmədi inancının və fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Eynilə Əhmədilər də Qurani Kərimi müqəddəs kitabları kimi qəbul edir, namaz qılarkən üzü Kəbəyə doğru yönəlir, sünnətə (Məhəmmədin normativ əməli) əməl edirlər və hədislərin səlahiyyətlərini qəbul edirlər (oxuyun. Hədis; Məhəmməd haqqında deyilənlər və rəvayətlər). Əhmədi təlimi və praktikasından qaynaqlanan Quran, sünnət və hədis mövzusunda yüksək bir səlahiyyətə sahibdir. Quran hökmləri başqa bir ikinci dərəcəli və ya izahlı mənbə tərəfindən ləğv edilə bilməz. Bir hədisin Quranla açıq bir şəkildə ziddiyyət təşkil etdiyi və mümkün olan bütün uyğunlaşma cəhdlərini inkar etdiyi təqdirdə, orijinallığının təsnifindən asılı olmayaraq, o, rədd edilir. Məhəmmədin ölümündən sonra dörd dürüstcə rəhbərlik edən xəlifənin (varislər) müsəlman icmasının qanuni liderləri kimi səlahiyyətlərini qəbul etmələri və xəlifənin Məhəmmədin nəslindən olmasına ehtiyac olmadığına inanmaları, Əhmədiləri şiə ənənəsi ilə deyil, sünni İslam ənənəsi ilə köklü şəkildə uyğunlaşdırır. Fiqh məsələlərində Əhmədilər Quran və sünnətə üstünlük verərək hər hansı bir digər məzhəblərə qoşulmağı rədd edirlər, lakin ümumiyyətlə bu mənbələrin işlənməməsi hallarında hökmlərini Hənəfi metodologiyasına əsasən qoyurlar.. Əhmədi müsəlmanlarını digər müsəlmanlardan mahiyyətcə fərqləndirən cəhət, Məhəmmədin axırzamanda ortaya çıxacağı barədə xəbərdar etdiyi, Vəd olunmuş Mehdi və Məsih olduğunu iddia edən hərəkatın qurucusu Mirzə Qulam Əhmədə olan inamlarıdır. İddiasını ümumiləşdirərək Əhməd yazır:

Allah məni bu vəzifəyə təyin etdi ki, Allahla qulları arasındakı əlaqəni pozan xəstəliyi aradan qaldırım və aralarındakı sevgi və səmimiyyət əlaqələrini bərpa edim. Həqiqəti elan etməklə və dini münaqişələrə son qoymaqla sülh yaratmalı və dünyanın gözündən gizli qalmış İlahi həqiqətləri ortaya qoymalıyam. Eqoist qaranlığın altında yatan mənəviyyatı nümayiş etdirmək üçün göndərildim. İnsana nüfuz edən və dua və ya imanla təzahür edən İlahi qüvvəni təkcə sözlərlə deyil, həmçinin təcrübə ilə nümayiş etdirmək mənim işimdir. Hər şeydən əvvəl, insanların qəlblərində çoxallahlığın bütün napaklığından azad olan saf və parlaq Allah Vəhdətinin əbədi bitkisini bərpa etmək mənim vəzifəmdir. Bütün bunlar mənim gücümlə deyil, göylərin və yerin Allahı olan Uca Tanrının gücü sayəsində həyata keçiriləcəkdir.

Buna uyğun olaraq, o, məqsədinin İslamı qlobal səviyyədə sülh yolu ilə müdafiə və təbliğ etmək, unudulmuş İslam sülh dəyərlərini, bəşəriyyət üçün bağışlanma və rəğbət hisslərini canlandırmaq və İslam təlimləri ilə dünyada sülh və əmin-amanlıq yaratmaq olduğuna inanırdı. O, mesajının materializmə doğru yönələn Qərb dünyası üçün xüsusi bir əhəmiyyəti olduğuna inanırdı.

Əhmədi təlimlərinə görə, bütün əsas dünya dinləri ilahi mənşəyə malikdir və İslamın sonuncu din kimi formalaşmasına yönəlmiş kosmik planın bir parçasıdır, çünki o, digər dinlərin əvvəlki təlimlərinin ən mükəmməl və kamil formasıdır (lakin onlar, bütün digər dinlərin ilkin formalarının təhrif edilərək pozulduqlarına inanırlar). Həmin dinlərin qurucularının verdiyi mesaj, bütünlüklə olmasa da, İslamla eynilik təşkil edirdi. Dinin inkişafının tamamlanması Məhəmmədin gəlişi ilə meydana gəldi. Lakin, mesajının (Məhəmmədin peyğəmbərliyinin təcəllisinin mükəmməlliyi) qlobal aləmə səs salaraq tanınması və sonda qəbul edilməsi, Mehdinin gəlişi ilə mümkün olmalı idi. Beləliklə, Əhmədi Müsəlmanlar Mirzə Qulam Əhmədi həmin Mehdi, geniş mənada, İbrahimi dinlərinin, eləcə də Zərdüştlük, Hind dinləri, Yerli Amerikan və s. dinlərin kitablarında tapılmış esxatoloji proqnozlardan xəbər verən bütün dinlərin “vəd edilmiş biri” olaraq tanıyırlar. Əhmədi Müsəlmanları Məhəmmədin peyğəmbərliyini əks etdirən Əhmədin Tanrı Birliyi qurmaq və bəşəriyyətə Allah və Onun yaratdıqları qarşısında vəzifə borcunu xatırlatmaq üçün ilahi olaraq tapşırıldığına inanırlar. İslam inancını ümumiləşdirərək Əhməd yazır:

İman iki tam hissəyə ayrılır. Biri Allah sevgisi, digəri isə bəşəriyyəti elə bir dərəcədə sevməkdir ki, başqalarının əzab və əziyyətlərinə şərik olub onlar üçün dua edirsiniz.

İmanın Şərtləri

Əhmədi müsəlmanlar, müsəlmanların əksəriyyəti ilə eyni inanclara sahib olsalar da, Xatəm ən-Nəbiyyinin anlamı barədə fərqli düşüncədədirlər. İmanın altı şərti sünni müsəlmanların inancları ilə eynidir və Quran və Məhəmmədin ənənələrinə söykənir:

Allahın Vəhdəti

Əhmədi müsəlmanlar Allahın mütləq vahidliyinə qəti şəkildə inanırlar. Bu prinsip Cəmiyyət tərəfindən qəbul edilən İslamın ən mühüm və əsas prinsipidir. Bütün digər İslami etiqadlar bu inancdan qaynaqlanır. Allahın Vəhdətinə imanın bir insanın həyatının hər bir aspektini əhatə etdiyi düşünülür və daha dərin mənaya və daha geniş təsir dairəsinə sahib olduğu fərz edilir. Məsələn, Allah’ın Vəhdətini izah edən “Allahdan başqa hər şeyi əhatə edən bir güc yoxdur” Quran ayəsinin Allah qorxusu xaricində bütün qorxu növlərini inkar etdiyinə inanılır. Bu, Allaha tam bir bağlılıq hissi aşılayır və hər bir xeyir Ondan qaynaqlanır. Ümumiyyətlə, Allahın Vəhdətinə imanın möminlərin hər cür cismani zövqlərdən, köləlikdən və yer üzünə məhkumluq düşüncələrindən azad etməsi düşünülür. Cəmiyyətin qurucusu yazır:

Allahın Vəhdəti, istər daxili, istərsə də xarici aləmə mənsub olan bütün tanrılar inkar edildikdən sonra qəlbi işıqlandıran bir nurdur. O, insan varlığının hər bir zərrəsinə nüfuz edir. Allah və Rəsulunun köməyi olmadan bütün bunlar necə əldə edilə bilərdi? İnsanın vəzifəsi yalnız nəfsinə qalib gəlmək və pis təşəxxüskarlıqdan üz döndərməkdir. O, elm beşiyində ərsəyə yetdiyi ilə öyünməməli, biliksizliyini qəbul etməli və dualarda məşğul olmalıdır. Onda vəhdət işığı ona Allah tərəfindən enəcək və ona yeni həyat bəxş edəcəkdir.

İslamın Tövhid konsepsiyası insan növünün unikallığını təsdiq edir və bu mövzuda olan bütün maneələri aradan qaldırdığına inanılır. Bütün insanların irqi, etnik və rəng müxtəliflikləri qəbulediləndir. Üstəlik, Tanrının Vəhdətinə imanın Yaradanla yaradılan arasında tam bir harmoniya hissi yaratdığı düşünülür. Allahın sözü ilə işi arasında heç bir ziddiyyət ola bilməyəcəyi məlum məsələdir.

İslam, Allahı, Cəmiyyətin izah etdiyi kimi bütün napaklıqdan uzaq və bütün mükəmməlliklərin təməli olaraq qəbul edir. Allah hər yerdə özünü büruzə verən və qullarının dualarını dinləyən Canlı bir Tanrı olaraq tanınır. Ancaq bundan fərqli olaraq Əhmədi Müsəlmanlar, Allahın xüsusiyyətlərinin əbədi olduğunu qəbul edirlər. Bu baxımdan Əhmədi təlimləri, Allahın bəşəriyyətlə qədim zamanlarda olduğu kimi ünsiyyət qurduğu görüşünü irəli sürür.

Mələklər

Mələklərə iman gətirmək Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyəti üçün əsasdır. Onlar, Tanrı tərəfindən Ona itaət etmək və əmrlərini həyata keçirmək üçün yaratdığı səmavi varlıqlardır. İnsanlardan fərqli olaraq, mələklər azad iradəyə sahib deyillər və müstəqil hərəkət edə bilməzlər. Allahın əmri ilə onlar, Peyğəmbərlərə vəhy gətirir, peyğəmbərlərin düşmənlərini cəzalandırır, Allahı təriflə izzətləndirir və insanların əməllərini qeyd edirlər. Mələklər gözlə görünmür. Yenə də Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinə görə bəzən insana bu və ya digər şəkildə görünərlər. Ancaq bu görünüş fiziki yox, mənəvi təzahürdür. Əhmədi Müsəlmanlar mələkləri şəxsiyyət olaraq öz varlığına sahib olan səmavi varlıqlar kimi qəbul edirlər. Onların oynadığı əsas rol Allah tərəfindən insanlara mesajların ötürülməsidir. Qurana görə, bütün maddi və dini kainat mələklər olaraq adlandırılan bəzi mənəvi qüvvələr tərəfindən idarə olunur. Onların etdikləri hər şey Allahın iradəsinə və Onun yaradılış layihəsinə tam tabedir. İslama görə, Əhmədi Müsəlmanların təfsirində olduğu kimi, onlar, təyin olunduğu istiqamətdən və ya vəzifələrdən və ya Allahın qurduğu işlərin ümumi planından kənara çıxa bilməzlər.

Kitablar

Əhmədi Müsəlmanlar üçün İslamdakı üçüncü şərt, Allahın peyğəmbərlərinə nazil etdiyi bütün ilahi kitablara iman gətirməklə əlaqədardır. Buraya Tövrat, İncil, Zəbur, İbrahimin kitabları və Quran daxildir. İslamın gəlişindən əvvəl din tarixi, hər bir peyğəmbərin zamana və məkana uyğun təlimlər gətirdiyi bir nizam sistemi kimi başa düşülürdü. Beləliklə, yarandıqları dövrdə Allah tərəfindən göndərilən ilahi təlimlər, kiçik detallar xaricində vaxt və məkanın tələblərini qarşılamaq üçün yeni təməllər qurmuşdur. Quran xaricində ilahi kitabların insanın interpolyasiyasına həssas olduğu düşünülür. İslam, Allahın peyğəmbərlərini dünyanın hər millətinə və təcrid olunmuş cəmiyyətlərinə göndərdiyini qəbul edir. Beləliklə, Əhmədi təlimlərinə görə Vedalar və Avesta kimi İbrahim ənənəsinin xaricindəki kitablar da ilahi mənşəli kitablar kimi qəbul edilir. Cəmiyyət, qeyd edilən kitablar arasında Quranın Allahın insanlara göndərdiyi son ilahi kitab olduğuna inanır. Quran təlimləri əbədi hesab olunur.

Peyğəmbərlər

Əhmədi Müsəlman görüşünə görə, İslam dininə inamın dördüncü şərti Allahın göndərdiyi bütün ilahi peyğəmbərlərə iman gətirməklə əlaqədardır. Əhmədi Müsəlmanlar inanırlar ki, dünya haqsızlıq və əxlaqsızlığa düçar olduqda və ya dünyanın müəyyən bir hissəsi bu xüsusiyyətləri özündə barındırdıqda, müəyyən bir qanunun (dinin) ardıcılları pozulduqda, batil inancları imana daxil etdikdə, beləliklə də iman köhnələrək İlahi bir Ruziyə möhtac olduqda, Allahın İlahi İradəsini bərpa etmək üçün bir peyğəmbər göndərilir. Quran və Əhdi-Ətiqdəki bütün peyğəmbərlərə iman xaricində Camaat Zərdüşt, Krişna, Budda və Konfutsi’ni də peyğəmbər hesab edir.

Əhmədiyyə inancına görə, “xəbərdar edən” (Nəzir), “peyğəmbər” (Nəbi), “elçi” (Rəsul) və “islahatçı” (Mürsəl) texniki İslam terminləri məna baxımından sinonimdirlər. Lakin, Cəmiyyətin anladığı iki növ peyğəmbərlik vardır: Musa (Tövrat verildi) və Məhəmməd (Quran verildi) kimi yeni bir qanun və nizam sistemi yaradan qanunverici peyğəmbərlər; və Yeremya, İsa və Mirzə Qulam Əhməd kimi müəyyən bir dövrdə görünən və qanun gətirməyən peyğəmbərlər. Adəm, Allahın peyğəmbər təyin etdiyi ilk insan olaraq bilinir, lakin Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyəti tərəfindən əsas İslam, Yəhudi və Xristian inanclarının əksinə olaraq yer üzündə ilk insan kimi qəbul edilmir. Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinə görə bu fikir Quranın özünə əsaslanır. Əhmədilər Məhəmmədin son qanunverici peyğəmbər olduğuna inanırlar, lakin eyni zamanda peyğəmbərliyin davamlılığını öyrədirlər.

Qiyamət Günü

İmanın beşinci şərti Qiyamət günü ilə əlaqədardır. Əhmədilərə görə, tək bir Allaha iman etdikdən sonra Qiyamətə iman gətirmək Quranda ən çox bəhs edilən təlimdir. Əhmədi Müsəlman inanclarına görə, bütün kainat Qiyamət günü sona yetəcək və bu istiqamət bütün digər İslam təriqətləri və məzhəbləri tərəfindən də dəstəklənir. Ölülər diriləcək və əməllərinə görə hesab verəcəkdir. Yaxşı əməlləri olan insanlar Cənnətə, pis əməlləri olanlar Cəhənnəmə atılacaqlar. Əhmədiyyəyə görə, Cəhənnəm, Yəhudilikdə olduğu kimi, uzun müddət davam edən, lakin əbədi olmayan müvəqqəti bir yaşayış yeri kimi başa düşülür. Bu yer ruhların günahlarından təmizləndiyi bir xəstəxana kimi düşünülür və bu fikir Quran və Hədisə əsaslanır.

İlahi fərman

Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyəti, İlahi fərmanın bu kainatdakı bütün hərəkətlərin son nəticəsinə nəzarət etdiyinə inanır. İlahi fərman hüdudlarında insana seçim azadlığı verilir. Əhmədi müsəlmanlar Qiyamət günü onların niyyət və əməllərinə görə mühakimə olunacaqlarına inanırlar. Əhmədilər inanırlar ki, elm Allahın əməllərinin, din isə Allah kəlamının öyrənilməsidir və bu ikisi bir-birinə zidd ola bilməz. Onlar, Qurana istinad edərək Adəm Peyğəmbərin yer üzündəki ilk insan deyil, sadəcə ilk peyğəmbər olduğuna inanırlar. Əhmədi Müsəlmanlar, Tanrı tərəfindən idarə edilən bioloji təkamül nəzəriyyəsinə inanırlar.

İslamın beş şərti

İslamın şərtləri dedikdə, bütün Əhmədi Müsəlmanlar üçün vacib sayılan İslamın beş əsas qanunu nəzərdə tutulur. Quran onları ibadət üçün bir təməl və imana bağlılıq əlaməti olaraq təqdim edir. Bunlar (1) şəhadət (əqidə), (2) gündəlik namaz (salat), (3) sədəqə (zəkat), (4) Ramazan ayında oruc tutmaq və (5) ən azı bir dəfə də olsun Məkkəyə həcc ziyarətinə getməkdir. Əhmədi Müsəlmanlar həm Şiə, həm də Sünni təriqətləri ilə bu şərtlərin həyata keçirilməsinin vacib olduğu qənaəti ndə həmfikirdirlər. Lakin, Pakistanda və bəzi digər Müsəlman ölkələrində Əhmədi müsəlmanların özlərini müsəlman kimi qələmə verməsi qadağandır. Bu, məcburi əməllərin yerinə yetirilməsində müəyyən dərəcədə bəzi çətinliklər yaradır. Bəzi ölkələrdən olan Əhmədi müsəlmanlar Məkkəyə həcc ziyarətini yerinə yetirsələr də, Səudiyyə qanunlarına görə bu onlara qadağandır.

Müxtəlif təlimlər

İslamın Beş Şərti və İmanın Altı Şərti, əsas sünni müsəlmanların inancları ilə eyni və Əhmədi inancının mərkəzində olsa da, müxtəlif Əhmədiyyə inanclarına aşağıdakılar daxil edilir:

İkinci Gəliş

Əsas İslam inancının əksinə olaraq Əhmədi Müsəlmanlar İsa peyğəmbərin çarmıxa çəkildiyini və çarmıxda dörd saat ərzində sağ qaldığına inanırlar. Daha sonra məzarda bayğınlıqdan özünə gələrək dirildi. Əhmədilər, İsanın qoca yaşında İtkin İsrail qəbilələrini axtararkən Kəşmirdə öldüyünü iddia edirlər. Onun qalıqlarının Kəşmirdə Yuz Asaf adı altında torpağa gömüldüyünə inanılır. Xüsusilə, İsa peyğəmbərin ikinci gəlişinə dair İncil və İslam proqnozlarının metaforik və məcazi mənada olduğuna və Mirzə Qulam Əhmədin bu proqnozları və İsa peyğəmbərin ikinci gəlişini yerinə yetirdiyinə inanılır. Əhmədi müsəlmanlar “Vəd olunmuş Məsih” və “İmam Mehdi” nin eyni şəxs olduğuna və onun təlimləri, təsiri və özünün və ardıcıllarının duaları sayəsində İslamın, yeni yaranmış xristianlığın yüksəldiyi dövrə bənzər bir müddətdə Dəccalı məğlub edəcəyinə və Dəccalın gücünün yavaş-yavaş yox olacağına və İslamın peyğəmbərlik edilmiş son qələbəsini və barış çağını müjdələyəcəyinə inanırlar.

Peyğəmbərlərin Möhürü

Əhmədi Müsəlmanlar Quranın Allah’ın bəşəriyyət üçün son mesajı olduğuna inansalar da, Onun xüsusi seçilmiş şəxslər ilə keçmişdə olduğu şəkildə ünsiyyət qurmağa davam etdiyinə inanırlar. Allahın bütün xüsusiyyətləri əbədidir. Xüsusilə, Əhmədi Müsəlmanlar Məhəmmədin son qanunverici peyğəmbər olaraq bəşəriyyətin mənəvi təkamülünün zirvəsini gətirdiyinə inanırlar. Yeni peyğəmbərlər gələ bilər, ancaq Məhəmmədə tamamilə tabe olmalı və ondan üstünlüyü aşmayacaq, təlimini dəyişdirə və ya yeni bir qanun və ya din gətirməyəcəklər. Onlar həm də qədim peyğəmbərlər kimi müstəqil olaraq peyğəmbərlərə çevrilmək əvəzinə Məhəmmədin yansıması kimi düşünülür.

Cihad

Əhmədi Müsəlman inancına görə Cihad üç kateqoriyaya bölünə bilər: Cihad əl-Əkbər (Daha Böyük Cihad) nəfsə qalib gəlmək və qəzəb, şəhvət və nifrət kimi alçaq istəklərə qarşı mübarizə aparmaqdır; Cihad əl-Kəbur (Böyük Cihad) İslamın həqiqi mesajının qələmlə yayılmasına xüsusi vurğu edərək, İslamın dinc təbliğinə işarə edir; Cihad əl-Əsgər (Kiçik Cihad), birinin dini inanclarına tabe olmadığı müddətdə və hətta Xəlifənin birbaşa göstərişi ilə həddindən artıq dini zülm şəraitində özünümüdafiə məqsədi ilə aparılan silahlı bir mübarizədir. Əhmədi Müsəlmanlar, İslam peyğəmbərliyinə əsasən, Mirzə Qulam Əhmədin Cihadı hərbi formada indiki dövrdə tətbiq olunmaz hala gətirdiyini qeyd etdilər, çünki bir din olaraq İslam, hərbi olaraq deyil, ədəbiyyat və media vasitəsi ilə hücuma məruz qalır və buna qarşı eyni şəkildə cavab verilməlidir. Onlar, nifrətin cavabının sevgi ilə verilməli olduğuna inanırlar.

Terrorizmlə əlaqədar olaraq, Cəmiyyətin dördüncü xəlifəsi 1989-cu ildə yazırdı:

İslam məsələsinə gəldikdə, hər cür terroru qəti şəkildə rədd edir və pisləyir. İstər bir şəxs, istərsə də bir qrup və ya bir hökumət tərəfindən törədilsin, İslam, hər hansı bir şiddət əməli üçün heç bir əsas vermir.

<strongid=’17’>Ziddiyyət

Digər İslam təriqətlərinin əksər alimlərindən fərqli olaraq Əhmədi Müsəlmanlar Quran ayələrinin heç birinin digər ayələrlə ziddiyyət təşkil etdiyinə inanmırlar. Bütün Quran ayələri, “Quranın əlçatmaz gözəlliyi və sözsüz qüdrəti” mövzusuna vurğu edərək bərabər qüvvəyə malikdir. Göründüyü kimi bir-birinə zidd olan hökmlərin uyğunlaşdırılması, Əhmədi fiqhdə olan hüquqi deflyasiya yolu ilə həll olunur ki, bir hökm (yalnız aşkar edildiyi konkret vəziyyətə tətbiq edilə bilən) sonuncu dəfə bildirildiyi üçün deyil, mövcud vəziyyətə ən uyğun olduğu üçün təsirli olsun.

Din və elm

Əhmədi Müsəlmanlar, Allah kəlamı ilə Allahın işi arasında bir ziddiyyət ola bilməyəcəyinə inanırlar və beləliklə din və elm bir-birinə uyğun şəkildə fəaliyyət göstərməlidir. Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinin ikinci Xəlifəsi bu əlaqəyə xüsusi istinad edərək bildirir ki, Allahın vəhyini anlamaq üçün Onun işini və Onun işinin əhəmiyyətini dərk etmək üçün Onun kəlamını öyrənmək lazımdır. Dindar Əhmədi Müsəlman Nobel mükafatı laureatı Abdus Salamın verdiyi məlumata görə, 750 Quran ayəsi (kitabın demək olar ki, səkkizdə biri) möminləri təbiəti araşdırmağı, düşünməyi, nəticə çıxararkən ağıldan ən yaxşı şəkildə istifadə etməyi və bilik və elm qazanmağı cəmiyyətin həyatının bir parçasına çevirməyi tövsiyə edir.

Tarixin dövrü təbiəti

Son müxtəlif inanclar, din tarixinin dövrü olduğu və yeddi minillikdə bir yeniləndiyi anlayışıdır. İncil Adəminin dövründən başlanğıc götürən indiki dövr, həftənin yeddi gününə paralel olaraq, gecə və gündüzün növbələşməsi ilə birlikdə yeddi dövrə bölünür. Mirzə Qulam Əhməd altıncı dövrdə bəşəriyyətin yeddinci və son yaşını müjdələyən Vəd olunmuş Məsih kimi meydana çıxdı, çünki Allahın dərgahında bir gün sizin saydığınızın min ili kimidir![Quran 22:47] Qulam Əhmədin dediyinə görə, həftənin altıncı günü Cümə üçün ayrıldığı kimi, onun dövrü də dünyanın tək bir universal din altında birləşəcəyi bəşəriyyətin qlobal bir məclisinə təsadüf edir.

Tarix

Rəsmi olaraq Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinin tarixi, Mirzə Qulam Əhmədin 23 Mart 1889-cu ildə Hindistanın Ludhiana şəhərində bir evdə yoldaşlarının sədaqət andı içməsindən sonra başlayır. Lakin, tarix Əhmədin gələcəyi ilə əlaqəli vəhy almağa başladığı və müxtəlif dünya dinlərinin ənənələrini mənimsədiyi erkən həyatına qədər gedib çıxa bilər. 19-cu əsrin sonunda Mirzə Qulam Əhməd Qadiyani, özünü “İslamın Yüzillik İslahatçısı” (Mücəddid), müsəlmanların uzun zaman gözlədiyi İsa və Mehdinin məcazi olaraq ikinci gəlişi elan etdi və xüsusilə Birləşmiş Əyalətlər, Pəncab və Sind əyalətlərindən xeyli sayda təqibçi topladı. O və davamçıları onun gəlişinin İslam Peyğəmbəri Məhəmməd və dünyanın bir çox digər dini kitabları tərəfindən xəbər verildiyini iddia edirlər. Əhmədiyyə, 19-cu əsrdə geniş yayılmış olan Xristian və Arya Samaj missionerlik fəaliyyətinə cavab olaraq, İslamda bir hərəkat kimi Hindistanda ortaya çıxdı.

Əhmədiyyə inancı son günlərdə İslam dininin dirçəlişini təmsil etdiyini iddia edir. Xaricdəki Əhmədiyyə missionerlik fəaliyyəti 1913-cü ildən başlayaraq mütəşəkkil formada fəaliyyət göstərir (məsələn, Londonun Putney ərazisindəki İngiltərə missiyası). Əhmədiyyə hərəkatı dünyanın bir çox müasir xalqları üçün müsəlman dünyasından olan missionerlər ilə ilk təmasları idi. Richard Brent Turnerə görə, “1950-ci illərin ortalarına qədər Əhmədiyyə mübahisəsiz Afro-Amerikan İslamında ən təsirli toplum idi”. Bu gün Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyəti dünyanın ən fəal missioner proqramlarından birinə sahibdir. Bu fəaliyyət xüsusilə Afrikada geniş vüsət alıb. Müstəmləkəçilikdən sonrakı dövrdə, Cəmiyyət, qitədə İslamın yayılmasında ən böyük rola sahibdir.

Birinci Xilafət

Mirzə Qulam Əhmədin ölümündən sonra Hakim Nurəddin yekdilliklə onun ilk xələfi kimi Cəmiyyətin Xəlifəsi seçildi. Altı il davam edən xilafət dövründə, Quranın İngilis dilində tərcüməsini, İngiltərədə ilk Əhmədiyyə müsəlman missiyasının təsisini və Cəmiyyətin müxtəlif qəzet və jurnallarının nəşrini həyata keçirdi. Cəmiyyətin artan maliyyə tələblərini nəzərə alaraq, o, rəsmi bir xəzinə yaratdı. Ancaq ən çox diqqəti çəkən hadisə, Əhmədiyyə Şurasının bir sıra yüksək rütbəli məmurları bəzi inzibati konsepsiyalar və Xəlifənin səlahiyyətləri ilə razılaşmadığı zaman daxili ixtilaflarla məşğul olması oldu.

İkinci Xilafət

Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyəti Bayrağı ilk dəfə 1939-cu ildə təsis edilmişdir. İkinci Xilafət dövründə birinci Xəlifənin ölümündən qısa müddət sonra, sələfinin vəsiyyətinə uyğun olaraq, Mirzə Bəşirəddin Mahmud Əhməd ikinci Xəlifə seçildi. Lakin Mövlana Məhəmməd Əli və Xoca Kəmaləddinin başcılıq etdiyi bir dəstə onun varisliyinə kəskin şəkildə qarşı çıxdı və onu növbəti Xəlifə kimi qəbul etməkdən imtina etdi və bu da qısa müddət ərzində Lahor Əhmədiyyə Hərəkatının yaranmasına səbəb oldu. Bu, Xəlifə ilə aralarında Mirzə Qulam Əhmədin peyğəmbərlik və varisliyin təbiətindən irəli gələn müəyyən fikir ayrılıqlarından qaynaqlanırdı. Həm də müxaliflərin və nisbətən zəif akademik mənşəli Xəlifənin özü ilə münasibətlərin pozulmasının da rol oynadığı güman edilmişdir. Lakin Lahorda baş qaldıran Lahor Əhmədiyyə hərəkatı nisbətən az müvəffəqiyyət əldə etdi və böyük bir izləyici sayı toplaya bilmədi. Cəmiyyətin tarixində bu hadisə ‘Bölünmə’ olaraq adlandırılır və bəzən qurucunun peyğəmbərliyi ilə xatırlanır.

Gənc yaşda seçilən Mahmud Əhmədin Xilafəti, demək olar ki, 52 illik bir dövrü əhatə etdi. Cəmiyyətin təşkilati quruluşunu formalaşdırdı və Hindistan yarımadasından kənarda geniş missioner fəaliyyətinə rəhbərlik etdi. Seçilməsindən bir neçə həftə sonra Hindistanın hər yerindən nümayəndələr İslamın təbliği ilə bağlı müzakirələrə dəvət edildi. İyirmi ildən sonra Mahmud Əhməd, xarici nümayəndəliklərin yaradılması və Əhmədi Müsəlmanların mənəvi tərbiyəsi üçün ikiqat bir layihə başlatdı. İlk olaraq Əhmədi müsəlmanların zülmkarlara qarşı mənəvi bir döyüş olaraq bilinən Təhrik-i-Cədid və Vəqf-i-Cədid və ya “Yeni Layihə” və “Yeni Fədakarlıq” İcma üzvlərini inancları naminə vaxtlarını və pullarını həsr etməyə çağırdılar. Zamanla bu layihə ümumilikdə İslamı və xüsusilə Əhmədiyyə inanclarını müdafiə edən böyük bir ədəbiyyat hazırladı. Vəsaitlər eyni zamanda Hindistan yarımadasından kənarda Əhmədi missionerlərinin hazırlanması və göndərilməsinə sərf edilmişdir.

Onun dövründə 46 ölkədə nümayəndəliklər quruldu, bir çox xarici ölkədə məscidlər tikildi və dünyanın bir çox əsas dillərində Quran nəşr olundu. Yeni Xilafətlərin gəlişi ilə toplum bəzən daha sürətli bir tempdə genişlənməyə davam etsə də, ikinci xəlifə, müvəffəq olduğu nailiyyətlərə görə daha çox yaddaqalan oldu. Əhməd bir çox yazılı əsər yazdı, bunlardan ən əhəmiyyətlisi Quranın on cildlik təfsiridir.

Üçüncü xilafət

8 Noyabr 1965-ci ildə Mirzə Nasir Əhməd, Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinin üçüncü xəlifəsi olaraq təyin edildi. O, sələfi tərəfindən başladılan missionerlik fəaliyyətinin, xüsusilə Afrikada genişləndirilməsi ilə və Pakistan Milli Məclisinin Cəmiyyəti qeyri-müsəlman azlıq elan etdiyi dövrdə ona göstərmiş olduğu böyük rəhbərlik ilə yadda qalmışdır. Çoxsaylı tibbi klinikalar və məktəblər istifadəyə verərək Afrikanın bəzi bölgələrinə xidmət göstərməyə həsr olunmuş Nüsrət Cahan Layihəsi, 1970-ci ildə Əhmədi Xəlifə tərəfindən qitəyə edilən ilk səyahət olaraq qəbul edilən Qərbi Afrika ziyarətinin bir çox nəticələrindən biri idi. O, müasir İspaniyada ilk məscid olan Başarat Məscidinin təməl daşı mərasiminə səfəri zamanı məşhur Əhmədiyyə şüarını ortaya qoymuşdur: Hərkəs üçün sevgi, Heçkəs üçün nifrət.

Mirzə Nasir Əhməd sələfinin şərəfinə Fəzl-Ömər Vəqfini təsis etdi, Cəmiyyətin qurucusu Mirzə Qulam Əhmədin dialoq və kəlamlarının tərtibinə nəzarət etdi və həmçinin, qurucu tərəfindən vəhy edildiyi iddia edilən xəyalların, görüşlərin və şifahi vəhylərin tam kolleksiyasını topladı.

Dördüncü xilafət

Vaşinqton DC yaxınlığındakı Baitur Rəhman Məscidi, sələfinin ölümündən bir gün sonra 10 iyun 1982-ci ildə Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinin dördüncü xəlifəsi olaraq seçilən Mirzə Tahir Əhmədin açılışını etdiyi məscidlərdən biridir. 1984-cü ildə Xəlifənin vəzifələrini yerinə yetirə bilməməsi və qurumu təhlükə altına atması ilə Pakistan hökuməti tərəfindən elan edilmiş XX Fərmanından sonra Əhməd Pakistanı tərk edərək İngiltərənin London şəhərinə yerləşdi və İcma qərargahını Fəzlə köçürdü. Əhmədi müsəlmanlar üçün bu köç, İcma tarixində yeni bir dövr oldu. Əhməd ilk müsəlman peyk televiziya şəbəkəsi olan Əhmədiyyə Müsəlman Televiziyasını başlatdı; Əhmədi müsəlman uşaqlarını Cəmiyyətin xidmətlərinə həsr etmək üçün “Vaqfe Nau” proqramını hazırladı; və “Maryum Shaadi Fund”, “Syedna Bilal Fund”, zülm qurbanları və fəlakətlərə yardım üçün “Humanity First” xeyriyyə təşkilatı kimi humanitar məqsədlər üçün müxtəlif fondların açılışını etdi.

Cəmiyyətə görə, Əhməd, müxtəlif inanclar, peşələr və mədəni mənsubiyyətə sahib olan insanlarla bir çox dildə keçirdiyi müntəzəm Sual-Cavab sessiyaları ilə seçilir. Bununla birlikdə, Əhməd bir çox kitab da yazdı – bunlardan ən əhəmiyyətlisi İslamın Çağdaş Məsələlərə Cavab, Allah yolunda Qətl, Mütləq Ədalət, Xeyirxahlıq və Qohumluq, Körfəz Böhranı və Yeni Dünya Düzəni və onun ən böyük vəhyi, Rasionallıq, Bilik və Həqiqət.

Beşinci Xilafət

2003-cü ildə dördüncü Xəlifənin vəfatından sonra, İcma tarixində ilk dəfə Seçki Kolleci Qərbdə, Londonda toplandı və bundan sonra Mirzə Məsrur Əhməd Əhmədiyyə Müsəlman Camaatının beşinci və hazırkı Xəlifəsi seçildi. Sülh mesajını təbliğ etmək və insanlığa xidmətini asanlaşdırmaq səyləri ilə Əhməd qlobal miqyasda dövlət başçıları ilə görüşlər keçirir, sülh konfranslarında iştirak edir və dünya problemlərinə İslami həll yolları nümayiş etdirir. Davam edən qarşıdurmalara cavab olaraq Əhməd II Elizabeth və Papa Francis də daxil olmaqla dünya liderlərinə məktublar göndərmişdir. Dünyanın 200-dən çox ölkəsində və bölgəsində məskunlaşan milyonlarla Əhmədi müsəlmanın mənəvi başçısı olan Əhməd, qlobal miqyasda səyahətlər edir, digər icmalara və fərdlərə İslam inancının əsaslarını izah edən prinsipləri öyrədir, çatdırır və qoruyur.

Demoqrafiya

2016-cı ildən etibarən Cəmiyyət Cənubi Asiya, Qərbi Afrika, Şərqi Afrika və İndoneziyadakı mərkəzlərlə birlikdə dünyanın 209 ölkəsində və bölgəsində təsis olunmuşdur. Cəmiyyət dünyanın demək olar ki, hər ölkəsində azlıq təşkil edən müsəlman təriqətidir. Pakistan kimi bəzi ölkələrdə Əhmədi müsəlman olmaq praktik olaraq qanunsuzdur. Bu amillər birlikdə həm icmanın özü, həm də müstəqil təşkilatlar üçün Əhmədiyyə əhalisinin sayını hesablamağı çətinləşdirir. Bu səbəbdən Cəmiyyət ona “on milyon” rəqəmi verir; Lakin, əksər müstəqil mənbələr dünya miqyasında ən azı 10-20 milyon nəfər olduğunu təxmin edirlər və bununla da dünya müsəlman əhalisinin təxminən 1% -ni təşkil edirlər. 2001-ci ildə Dünya Xristian Ensiklopediyası Əhmədiyyə hərəkatının İslamda ən sürətli böyüyən qrup olduğunu müəyyən etdi. Təxminən 4 milyon Əhmədi müsəlmanının olduğu ən böyük Əhmədiyyə əhalisinə sahib ölkənin Pakistan olduğu güman edilir. Əhali demək olar ki, Xəlifənin başçılıq etdiyi vahid, mütəşəkkil və birləşmiş hərəkatda yer alır. Digəri, ümumi Əhmədiyyə əhalisinin 0.2%-dən azını təmsil edən Lahor Əhmədiyyə Hərəkatıdır. Əhmədilərin Hindistanda 60.000 ilə 1 milyon arasında olduğu təxmin edilir.

Təşkilati strukturu

Xəlifə

Əhmədi müsəlmanlar Əhmədiyyə Xilafətinin Dürüst Rəhbərlik Xilafətinin bərpası olduğuna inanırlar. Əhmədilərin vəd olunmuş Məsih və Mehdi olduğuna inandığı Mirzə Qulam Əhmədin meydana çıxması ilə bunun yenidən qurulduğuna inanılır. Əhmədi Müsəlmanlar Qurani Kərim ayələrinə (məsələn, [Quran 24:55]) və bu mövzuda çox sayda hədisə uyğun olaraq Xəlifə və ya Xilafəti yalnız Allah Özü təyin edə biləcəyi və iman gətirib saleh iş görənlərə və Allahın Vəhdətini qoruyanlara verilən ilahi bir nemət olduğunu iddia edirlər. Bu səbəbdən, yalnız insan səyləri ətrafında mərkəzləşmiş Xilafət qurmaq üçün edilən hər hansı bir hərəkət, xüsusən də insanlar peyğəmbərlik hökmlərindən uzaqlaşdıqda və xəlifə seçə bilməmələri, əsas etibarilə onlarda ədalətin olmaması ilə əlaqəli olduqda, uğursuzluğa düçar olacaqdır. Tanrının işarələr, yuxular və mənəvi rəhbərlik yolu ilə seçəcəyi şəxsi möminlərin qəlbinə və ağlına aşıladığına inanılır. Heç bir təşviqata, çıxışlara və hər hansı bir möhtəkirliyə icazə verilmir. Beləliklə, Xəlifə nə mütləq haqq (yəni xalqın nəzərində haqlı və ya səlahiyyətli) tərəfindən, nə də sadəcə seçki ilə təyin olunur, ilk növbədə Allah tərəfindən təyin olunur.

Əhmədiyyənin düşüncəsinə görə, xəlifənin bir dövlətin başçısı olması vacib deyil, əksinə xilafətin mənəvi və dini əhəmiyyəti vurğulanır. Məhəmmədin qurduğu qlobal cəmiyyət daxilində İslam təlimlərini dəstəkləmək, gücləndirmək, yaymaq və yüksək mənəvi və əxlaqi standartları qorumaq məqsədi ilə bu, hər şeydən əvvəl mənəvi bir idarədir. Bir xəlifə bir dövlət başçısı kimi hökumət səlahiyyəti daşıyarsa, bu onun xəlifə kimi ümumi funksiyası ilə uyğun və əlaqəlidir. Xəlifə Əhmədi müsəlmanlar tərəfindən Əmir əl-Möminin (Möminlərin Rəhbəri) olaraq da adlandırılır. Hal-hazırda beşinci xəlifə Mirzə Məsrur Əhməddir.

Məşvərət Şurası

Məclis-əş-Şura və ya Məşvərət Şurası, əhəmiyyətinə görə, Xilafətdən sonra İcma daxilində ən yüksək səviyyəli qurumdur. O, 1922-ci ildə ikinci xəlifə Mirzə Bəşirəddin Mahmud Əhməd tərəfindən qurulmuşdur. Bu məsləhət orqanı ildə ən azı bir dəfə rəsmi olaraq toplanır. Beynəlxalq səviyyədə məclisə xəlifə rəhbərlik edir. Əsas məqsədi xəlifəyə maliyyə, layihələr, təhsil və Cəmiyyət üzvləri ilə əlaqəli digər məsələlərdə məsləhətlər verməkdir. Xəlifənin öz vəzifələrini məclis üzvlərinin fikirlərini nəzərə alaraq məsləhətləşmə yolu ilə yerinə yetirməsi tələb olunur. Lakin üzvlərin fikir və tövsiyələrini hər zaman qəbul etməyə borclu deyildir. Xəlifə məhkəmə prosesi zamanı şərh və təlimat verə bilər, təkliflərlə bağlı qərarlarını elan edə bilər və ya məsələni daha dərindən götür-qoy etmək üçün təxirə sala bilər. Lakin əksər hallarda xəlifə çoxluğun razı olduğu tövsiyələri qəbul edir. Milli səviyyədə şuraya Əmir (Milli Prezident) rəhbərlik edir. Müzakirə bitdikdən sonra tövsiyələr qəbul, rədd və ya qismən qəbul etmək üçün xəlifəyə təsdiq üçün göndərilir.

Baş qərargah

Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinin əsas qərargahı xəlifənin yaşadığı şəhər, qəsəbə və ya yerdir. Beləliklə, 1984-cü ildə dördüncü xəlifənin Pakistandan məcburi sürgünündən bəri Cəmiyyətin faktiki qərargahı İngiltərənin Londondakı Fazl Məscidində təsis edilmişdir. 2019-cu ildə, beşinci xəlifə qərargahı İngiltərənin Tilford şəhərində, 1985-ci ildə Cəmiyyətin aldığı ərazidə İslamabada (Mübarək Məscidi) köçürdü. İslamın müqəddəs Məkkə və Mədinə şəhərlərinin daha müqəddəs olduğu qəbul edilsə də, Qadiyan, Cəmiyyətin mənəvi qərargahı sayılır. Gələcəkdə Əhmədiyyə Xilafətinin bir daha Mirzə Qulam Əhmədin doğulduğu Qadiyan şəhərinə qayıdacağına inanılır. Halbuki, Pakistanın Əhmədiyyə şəhəri hesab edilən Rabva, 20 sentyabr 1948-ci ildə Hindistanın bölünməsindən sonra ikinci xəlifə tərəfindən təsis edildiyi gündən bəri, təşkilatın dünyadakı fəaliyyətinin əksəriyyətini icra edir. Xüsusilə, şəhər İcmanın iki mərkəzi orqanı üçün məsuliyyət daşıyır; Mərkəzi Əhmədiyyə Şurası və “Yeni Layihə” Şurası. Digər, lakin daha kiçik bir qurum olan “Yeni Fədakarlıq” Şurası da fəaliyyət göstərir. Bütün mərkəzi orqanlar xəlifənin göstərişi ilə işləyir.

İlk dəfə 1906-cı ildə Mirzə Qulam Əhməd tərəfindən qurulan Sədr Əncuman Əhmədiyyə və ya Mərkəzi Əhmədiyyə Şurası, bu gün Hindistan, Pakistan və Banqladeşdə İcma fəaliyyətlərinin təşkil edilməsindən, ilk növbədə ikinci xəlifə tərəfindən qurulan Anjuman Təhrik-i-Cədid və ya “Yeni Layihə” Şurası isə Hindistan yarımadası xaricindəki vəzifələrdən məsuldur. Hər bir şura daha sonra Maliyyə İşləri, Nəşrlər, Təhsil Nazirliyi, Xarici İşlər və Xarici Nümayəndəliklər departamentləri kimi direktoratlara bölünür. Sonuncu şuranın fəaliyyəti altında Cəmiyyət 15.000-dən çox məscid, 500-dən çox məktəb, 30-dan çox xəstəxana tikdirdi və Quranı 70-dən çox dilə tərcümə etdi. Əncuman Vəqf-i-Cədid və ya ikinci xəlifənin təşəbbüsü ilə yaradılan “Yeni Fədakarlıq” Şurası dünyanın hər yerindəki kənd icmalarında dini müəllimlərin hazırlanması və təyinatlandırılmasından məsuldur.

Qurumlar

Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinin bütün dini qurumlarından arasından xüsusilə Əhmədiyyə İlahiyyat və Dillər Universiteti kimi tərcümə olunan Cami əl-Əhmədiyyə daha çox diqqəti çəkir. O, Afrika, Asiya, Avropa və Şimali Amerikada bir neçə kampusu olan beynəlxalq bir İslam seminariyası və təhsil institutudur. 1906-cı ildə Mədrəsədə Mirzə Qulam Əhməd tərəfindən bir bölmə olaraq qurulan Təlim-ül-İslam (sonralar Təlim-ül-İslam Kolleci), Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinin İslamı öyrənmə və missionerlərin hazırlanması üçün əsas mərkəzidir. Məzunlar xəlifə tərəfindən ya Cəmiyyətin missionerləri (tez-tez Murrabi, İmam və ya Mövlana deyilir) və ya fiqh (İslam Fiqhi) mövzularında ixtisaslaşmış Qadis, ya da İcmanın Müftisi olaraq təyin edilə bilərlər. Bəzi Jamia məzunları arasında İslam tarixçiləri də vardır. 2008-ci il tarixinə kimi, Universitetin 1300-dən çox məzunu dünyada missioner kimi fəaliyyət göstərir.

Köməkçi təşkilatlar

Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyətinə köməkçi olan beş təşkilat var. Hər təşkilat, üzvlərinin mənəvi və əxlaqi tərbiyəsindən məsuldur. Lajna İma’illah bütün təşkilatların ən böyüyüdür və 15 yaşdan yuxarı qadın üzvlərdən ibarətdir; Məclis Xuddamul Əhmədiyyə 15 ilə 40 yaş arasındakı kişi üzvlər üçündür; Məclis Ənsarullah, 40 yaşından yuxarı kişi üzvlər üçündür; Nasiratul Əhmədiyyə 7 ilə 15 yaş arasındakı qızlar üçündür; və Atfalul Əhmədiyyə 7 ilə 15 yaş arasındakı oğlanlar üçündür.

Cəmiyyət

Beynəlxalq Əhmədiyyə Müsəlman Cəmiyyəti, hər biri Milli qərargahı olan Milli İcmalara bölünür. Hər bir Milli İcma daha sonra Yerli İcmalara bölünən Regional İcmalara ayrılır. Bir çox halda, hər Yerli İcmanın öz məscidi, mərkəzi və ya missionerlik evi olur. Əmir və ya Milli Prezident İcmanın mərkəzi qurumları tərəfindən nəzarət edilməsinə baxmayaraq, Baş Katib, Maliyyə Katibi, Vaizlik Katibi, Mənəvi Tərbiyə Katibi, Təhsil Katibi kimi milli katiblərdən ibarət olan Milli Amilanı və ya Milli İcra Qurumunu idarə edir. Bu tərtib hər biri özünün prezidenti və icra orqanı olmaqla regional və yerli səviyyələrdə təkrarlanır.

İllik tədbirlər

Əhmədi müsəlmanların da qeyd etdikləri Müsəlman Ramazan Bayramı və Qurban bayramlarından fərqli olaraq Əhmədilər tərəfindən dini bayram sayılmasa da qeyd edilən bəzi mərasimlər vardır. Beləliklə, bu mərasimlər eyni dərəcədə məcburi hesab edilmir və normal olaraq qeyd olunmaq üçün təyin olunan gündə qeyd edilməsinə ehtiyac yoxdur. Cəmiyyətin ən vacib dini mərasimi olan Cəlsa Salana və ya ilk dəfə Mirzə Qulam Əhmədin başlatdığı İllik Konvensiya, dini biliklərini artırmaq və ahəngdarlığı, dostluğu və həmrəyliyi təşviq etmək məqsədi ilə İcmanın rəsmi illik toplantısıdır. Digər mərasimlər arasında “Hz. Peyğəmbərin həyatı Günü”, “Vəd olunmuş Məsih Günü”, “Vəd olunmuş İslahatçı Günü” və “Xilafət Günü” yer alır.

Təqib

Əhmədilər 1889-cu ildə hərəkat başladığı gündən bəri dini zülmə və ayrıseçkiliyə məruz qalıblar. Əhmədilər Quranın fəal tərcüməçiləri və imanın təşviqatçılarıdır; dünyanın bir çox yerlərində İslamı qəbul edənlər ilk dəfə onu Əhmədilər vasitəsilə kəşf etdilər. Lakin, bir çox İslam ölkəsində Əhmədilər azğın və qeyri-müsəlman olaraq adlandırılmış, hücumlara və çox vaxt sistematik zülmə məruz qalmışlar.