Islama giriş məlumatları
Qədər mpvzusu, din adamları və filosoflar tərəfindən yüz illər boyun mübahisəli olan qarışıq bir məsələdir.Tez tez hər dində qədərlə əlaqəli bəzi referanslar olmaqdadır.
Qədərə inananları iki ayrı ana qrupda incələyə bilərik.
1.Qədərə ümumilikdə koru koruna inananlar bunun kiçik və ya böyük olsun, Allah(c.c) tərəfindən əvvəlcədən qərara bağlandığına inanırlar.Bu düşüncə insanlardan ayrı yaşayan bəzi gizli sufi məzhəblər arasında yayğındır.Onlar insanın heç bir şey üzərində nəzarət etmə gücü olmadığını deyərlər.Hər şəy əvvəlcədən qərara bağlanmışdır.Bütün olanlar yalnızca Allah(c.c) tərəfindən bilinən və gözlər önünə sərilən qədərin böyük bir planıdır.Bu şeylərin planlaması olduqca qarmaqarışıq bir anlayış olub, sualı cinayət və cəzaya, cəza və mükafata yönləndirmək qaçınılmazdır.Əgər kişinin seçimi yoxsa davranışlarında nə cəza,nə də mükafat olmamalıdır.
2.Başqa bir görüşə görə insan nəyə qərar verər və ya əməl edərsə qədərin oynadığı bir yol yoxdur.
Qədərin müzakirə edilməsi sırasında daha çox qarmaqarışıqlıq yaradan başqa bir psixolojik mövzu özünə yer tapar ki, bu da hadisələri əvvəlcədən qavrama və qəbul etmədir.Allahın(c.c) gələcəklə əlaqəli hər şeyi əvvəlcədən bilməsi nə ifadə edər? Bax sual burdadır.Mübahisədə hər iki tərəf də bu sualın cavabına zəif olaraq yaxlaşmışlardır.İnananlarla inanmayanlar arasındakı qədər anlayışını qarşılaşdırmalı olaraq laiq olduğu şəkildə uzun uzadıya mübahisə etməyəcəyik,yalnızca İslami görüşü ortaya qoymağa çalışacağıq.
Qədər, hər biri öz fəaliyyət sahəsində bilinən rollar oynayan və kordinasiyalı fəaliyyət göstərən kateqoriyalara sahibdir.Təbiət qanunlarının üstünlüyü ənüstün olub,heç bir şey onların təsirlərinin üstündə deyildir.Bu ən geniş anlayışda qədər olaraq istinad edəcəyimiz şeylərin ümumi vəziyyətidir.Təbiət qanunlarına tam bir itaətlə boyun əyən kimsə, ona qarşı gələnlərə nisbətdə daha çox üstünlük qazanmış olacaqdır.Belə kişilər daima qədərdən faydalanır və özlərinə daha yaxşı bir həyat qurarlar.Fəqət bunlardan heç biri hər hansı bir özəl qrupa aid olduqları halda öz əlaqələrində təbiət qanunlarının doğru və ya yanlış tərəfində olmaları əvvəlcədən qədərə aid etməmişlərdir.
Avropada intibah dövründən əvvəlki bir dövrdə, şərqdə Müsəlman dünyasında təbiət qanunları anlayışının çox irəliləmiş olduğu bir zaman olmaqda idi.Bunun nəticəsi olaraq Müsəlmanlar bu məlumatlardan ötrü, ondan lazımı qədər istifadə edə biləcək vəziyyətdəydilər.Daha sonra şərqdə neqativ düşüncəli, batil,xəyalpərəst, uzun gecələrin qaranlığına batarkən, qərəzsiz və açıq bir düşüncə ilə təbiəti incələmə qərbə keçmiş və bu da qərbə yeni bir günün yeni elmini qazandırmışdır.Bu da şübhəsiz bir qədərdir fəqət fərqli bir qədər.Yalnız əvvəlcədən qərarlaşdırılmış qədər ilə əlaqəli qanun dəyişməz bir qanun olub,kim bu meydana gəlişi mühakiməsiz incəliyərsə və təbiət qanunlarının özünü istədiyi yerdə yönləndirməsinə izn verərsə, o kişi sonsuz bir yola addım atmış olacaqdır.Bu da hər şeyin üstündə,din ilə əlaqəli qədər qanunları xaricində,qədərin ümumi və ən çox yayılmış bölgüsüdür.
Qədərin dindəki yerini müzakirə etmədən əvvəl təbiət qanunlarının universal qədəri ilə əlaqəli bəzi sahələri daha çox incələməliyik.Bunlar ümumilikdə başa düşüləndən fərqli olaraq, daha geniş qlobal işlərində əvvəlcədən qərar verildiyinə dair bəzi dəlillər ortaya qoymaqdadır.Bu əlaqədə günəş üzərindəki ləkələr kimi bir qrup uzay hadisələrin də yer aldığı çox qarışıq bir eko-sistemi təmsil edən bəlli mövsümi və düzənli dəyişikliklərdən bəhs edirik.Bənzər olaraq,qalaktikaların məruz qaldığı meteorik işğallar,dünyada hava və iqlim və .s ilə əlaqəli dəyişikliklər şəklində yansımalar göstərən bilinən dəyişiklikləri bərabərində gətirir.Bu geniş faktorlar düzənli iqlim dəyişiklikləri ilə birlikdə (bunlara səbəb olan fərqli təsirlər bu gün belə hələ də anlaşılmış deyildir) bəzən dünyadakı bitki və heyvanların inkişafında gizli və incə fərqlər meydana gətirir.Bir dəfə daha, bunlar quraqlığın ya da fəsillərin dünyanın bir yerindən başqa hissəsinə sürüşməsindən məsul olan təsirlərdir.Bir birinin yerini alan buzlaşma dövrləri və istiləşmə müxtəlif kosmik təsirlərin bəzi nəticələridir.Ancaq bu böyük təsirlər yer üzündəki fərdi yaşayışa xüsusi bir təsir etməklə qalmamaqla birlikdə, son araşdırmalar insan növünə aid bütün fərdlər olaraq bir dərəcəyə qədər təsiri təsdiq etməkdədir.Hər insanın həyatının əvvəlcədən təqdir edildiyini doğru ilə yanlış, yaxşı ilə pis arasında bir seçim etmə şansının olmadığını göstərən heç bir dəlil yoxdur.Qurani Kərim bu məcburiyyət fikrini əminliklə rədd edərək hər insanın yaxşı və pis arasında seçim etməkdə müstəqil olduğunu bildirir.
“Dində məcbur etmə caiz deyildir.” , və
“Allah bir kimsəyə ancaq gücünün yetdiyi qədər məsuliyyət yükləyər.Hər kəsin qazandığı yaxşılıq özünə,işlədiyi pislikdə özünədir.” , və yenə
“İnsan ancaq çalışdığının qarşılığını tapar.” demişdir.
Bəqərə Surəsi 2:257
Bəqərə Surəsi 2:287
Nəcm Surəsi 53:40
Bununla birlikdə, din ilə əlaqəli olaraq, qədərin dəyişməyən və əvvəlcədən qərar verilən bəzi sahələri olmaqdadır.Bunlar Qurani Kərimdə Allahın(c.c) sünnətləri olaraq ifadə edilir.Qədərin bir növ sünnətində istər qəbul,istərsə rədd edilsələr də, Allahın(c.c) peyğəmbərləri daima zəfərə çatacaqlardır.Əgər bunlar rədd edilərlərsə,dağıdılan və ya təxribata uğrayan yenə muxaliflərin plan və nizamlarıdır.Peyğəmbərlər onların bildirdikləri mesajları və xidmətləri, düşmənləri nə qədər güclü olursa olsunlar, daima qalib gəlmişlərdir.İnsanlıq tarixindən misal verəcək olsaq Musa(a.s) ilə Firon, İsa(a.s) ilə muxalifləri,Muhamməd(s.a.v) ilə kafirlər arasındakı ziddləşmə və muxalifət bunlara gözəl bir misaldır.Peyğəmbərlər ilə onların düşmənləri arasında çəkişmələrdə keçmişdə miras olaraq qalan şey dinin zəfəridir.İbrahim(a.s) və inancı ilə onu və onun bildirdiklərini dəstəkləyən bir kişi belə olmamışdır.Bu qədər insanların öz aralarında bir biriləri ilə olan ziddiyyətləşmələrindən təzahür etməz.Ümumi bir qanun olaraq güclülər zəif olanları yox edəcəkdir.Dini qədərdə bu sözlər qaçınılmaz prinsip halına gəlmişdir.
Təbiət qanunlarının düzgün işləməsinə qarşılıq kişi ümumi qanunlarda fərqlilik tapa bilməyə bilər, fəqət Qurani Kərimin müxtəlif ayələrində zikr edilən şeylərin planına görə bizə məlum olan təbiət qanunları bir çox sinif və sahələrə ayrılır.Bunlar öz aralarında bir biriləri ilə ziddiyyət içərisində olmazlar,fəqət digər qanunlarla fərqli məqsədlər üçün ortaya çıxdıqlarında gücü əlində tutan qanun,zəif olana hakim olur.Hətta çox geniş təsiri olan bir qanun belə kiçik bir sahədə ona qarşı olan daha güclü olanın qarşısında məğlubiyyətə düçar ola bilər.Cazibə qanununa qarşı gələn termodinamik və elektromaqnit qanunları bəzi sahələrdə təsir gücü qazana bilməkdədir.Buna qarşılıq cazibə qanunu öz təsirində daha geniş bir yer əhatə edər,əməli sahələrdə daha geniş və təsirli olur.İnsanın təbiəti anlayıb başa düşməsi zamandan zamana inkişaf göstərdikcə,imkansız deyə rədd edilmiş olan şeylər,zamanla qəbul edilib,normal bir hal almışdır.
Bu tərifin işığında,İslama görə əgər Allah(c.c) sevdiyi xüsusi bir qulunun lehinə bəzi gizli qanunları açıqlayarsa, bu qanunlar onları gözləyənlər tərəfindən möcüzə və qeyri adi hadisələr olaraq xarakterizə edilər.Bu şeylər çox incəliklə idarə edilən və nəticələri heyrət yaradan təbiət qanunları səbəbindən olur.Burada qədər, Allahın (c.c) xüsusi qulunun həyatında xüsusi bir rol oynamasıdır.
Bunun kimi qədər, keçmişin genetik, sosyal, iqtisadi və təhsil kimi əlimizdə olmayan fərdi şərtlərinin meydana gəlməsindədə görülür.Bu çarəsizlik onun üzərində idarəsi olmayan fərdi qədəri meydana gətirir.Beləliklə, varlı bir adamın uşağı ağzında gümüş bir qaşıqla həyata gələr.(……..)
Kişinin özü ilə gətirdiyi şərtlər, içində doğulub yetişdiyi camaat, hər kəsin həyatında günbəgün rol oynayan şans oyunu, kişinin əleyhində və ya lehində olan və sözdə şans olaraq xarakterizə olunan hadisələr, qaçınılan və ya toruna düşülən qəzalar, bütün bunlar kişinin çox az bir seçmə şansının olduğu sahələrdir.Buna baxmayaraq, onun həyatını şəkilləndirsin və ya şəkilləndirməsin, belə qəza və ya hadisələrin özəlliklə hədəf alındığı düşünülməyə bilər.
Yoxsulluq çəkən evlərdə baş verən kiçik və ya ciddi cinayətlər daha çox olmaqdadır.Yoxsulluq, cinayəti təşviq edən ən təsirli faktorlardan biridir.Əgər bu qədər olaraq başa düşülərsə, Yaradana qarşı edilən ciddi bir ittiham olacaqdır.Onun üçün əvvəlcə açıqca başa düşülməsi lazım olan şey, qədər müəyyən ailələrdə kişilərə qarşı özəl əmrləri olmayan, yalnızca böyük planların bir parçasıdır.Daha geniş olan iqtisadi bir planda, şübhəsiz az və ya çox şanslı olanlara nisbətən, üstün və ya üstün olmayanlarda ola bilər.Onlar daha doğulmadan əvvəl qədərlərinin müəyyən şərtlər altında qədəri təyin edən tərəfindən təsbit edildiyini demək yanlış olar.Bununla birlikdə cavablandırılması vacib olan başqa suallarda olmaqdadır.Daha sağlam şərtlər altında dünyaya gəlmiş olanların yanında, onlar işlədikləri günahlara görə az da olsa, onları günaha sövq etmiş bir keçmişləri varsa, necə hökm olunacaqlardır? Əgər günah eyni isə bu cürmü hökm olunacaqlar? Qurani Kərim bu qarışıq suala bu ayə ilə cavab verir.
“Allah bir kimsəyə ancaq gücünün çatdığı qədər məsuliyyət yükləyər.”
Bu kişini qucaqlayan sosyal və digər önəmli faktorlar heç şübhəsiz hesaba qatılacaq və haqqında buna görə hökm veriləcəkdir.Allahın(c.c) gözündə avtomatik olaraq cəzalandırılan yalnızca günahkar olmayıb, günahın işlənməsinə səbəb olan digər bütün faktorlarda nəzərə alınaraq ədalət tətbiq olunacaqdır.Şübhəsiz şanslı və şansız eyni şəkildə bərabər olaraq dəyərləndirilməyəcək və mütləq günah işləyən kişinin ətrafı və keçmişi də məsul olacaqlardır.Beləcə şərtləri onu yaxşılıq etməyə əngəl olan şəxsin yaxşı əməlləri, onu yaxşılıq etməyə ruhlandıran kişinin salih əməllərindən daha çox mükafatlandırılacaqdır.
Bununla birlikdə qədər, olduqca qarışıq bir mövzu olub, ədalətin əmrləri, son dəyərləndirmədə də hər şeyi Bilən, hər şəyə Hakim və Güclü olan, Lütfkar və hər şeydən Xəbərdar olan Uca Allahın (c.c) əlində olacaqdır.İnsanoğlunun məsul tutulacağı, yaxşı və pis, doğru və yanlış kimi müstəqil olaraq seçə biləcəyi bəlli sahələr də olmaqdadır.Digər tərəfdən hərəkət etdirənin əlinə piyon kimi görünən,insanın öz seçiminin çox az olduğu sahələr də olmaqdadır.Millətlərin və insanların qədərlərini idarə edib,əhatələyən təbiət ünsürlərinin ümumi nizamı belə bir sahəni əhatə edir.Daha geniş bir tətbiqin şərtləri camaatdakı fərdi eyni çayda axıntı ilə gedən çarəsiz bir saman çöpü kimi aciz qılar.
Bəqərə Surəsi 2:287
Qədər çox geniş və dərin bir mövzu olub ayrı bir hazırlıq tələb edir.Onun üçün bu qədər misal ilə bu mövzunu burda bitirmək istəyirik.
Dinləyənlərin diqqətlərini qərb dünyasının İslama etdiyi böyük haqqsızlıqlara çəkdik.Qurani Kərim və Uca Peyğəmbərin (s.a.v) təlimatları ilə ortaya qoyduğu İslam ancaq, sülh dini olaraq təsvir edilə bilər.İslam insan həyatındakı bütün mövzuları əhatə etdiyi kimi insanların bir biriləri və Allah (c.c) ilə olan əlaqələri yolu ilə izləyicilərinə sülh mesajı çatdırır.Ön mühakimə və ziddiyyət qorxusu olmadan, heç bir dinin hətta dinin bir parçasının belə, İslam qədər sülhü vurğuladığını deyə bilmərik.Bir çox dinin izləyiciləri eyni növ iddiada olmaqlarına baxmayaraq biz, bəzi ilahi kitablardakı təlimatların dəstəklədiyi əmrlərdən bəhs etməkdəyik.Buna baxmayaraq əgər hər din sülhün insan həyatındakı vacibliyini vurğulayarsa bu insanlığın gələcəyi üçün ümid saxlaya biləcəyimiz və bizim də razı olacağımız gözəl bir davranış olacaqdır.Bu səbəblə dünyada olan bütün dinlərin liderlərinin əsas məsuliyyəti bu gün insanlığın ən çox ehtiyacı olan dəyərli sülh mesajını ortaya qoymaq olmalıdır.
Nə acıdır ki, İslamın təlimatları belə,Allah (c.c) və sülhü öz həyatında ən mükəmməl olaraq tətbiq edən İslamın Uca Peyğəmbərinin (s.a.v) adına, terrorizmi qızışdıran və beynəlxalq sülhü təhdid edən bir ünsür olaraq tanıdılır.Əgər qərb İslamı terror dini və əsas insanlıq hüquqlarına zidd bir din olaraq qəbul edərsə, bu günah tamami ilə onların deyildir.Bu günahın heç olmazsa müxtəlif Müsəlman hizblərincə paylaşdığını söyləmək vacibdir.İnsanların maraq dairəsindən fərqli olaraq dinin ucalığından söz etmək, eyni zamanda İslamın beynəlxalq qəbul edilən insan hüquqları anlayışını inkar etdiyindən bəhs etmək, öz daxilində İslam anlayışını təqsirləndirməyə yetərli bir rəftar olacaqdır.
Digər dinlərin müqəddəs kitabları istər ideal olan beynəlxalq sülhdən söz edən və ya etməyən, ziddiyyət qorxusu olmayan bütün dinlərin belə bir ideayaya meyillərinin olduğu deyilə bilər.Bu da dünyadakı dini liderlərin dünya sülhü üçün xərclənən şərikli güc və səylərin əsasını təşkil etməkdədir.Fərqlilikləri ələ almaq yerinə,dini liderlik ortaq nöqtələr mövzusunda aydınladılarsa bu daha çox tövsiyə olunan və yararlanılan bir vəziyyət olacaqdır.Bu bütün dinlər arasında bağlayıcı təsirlər olaraq qəbul ediləcəkdir.Nəticə olaraq bu, ölkə, rəng, inanc və məzhəbə baxmayan,bütün insan irqlərini bir araya gətirəcəkdir.Əgər dinlər bu məsuliyyəti daşımazlarsa, bunu heç kim edə bilməz.Çünki bu beynəlxalq,coğrafi və irqçi maneələri zorlayan yeganə və qeyri adi bir gücdür.
Ən gözəl arzularımızla,bütün dünya liderlərinə bu ciddi çağırışı edərək,sözlərimizi burada bitirmək istəyirik.
Sülh axtarışı elə heç də xəfifə alınmayacaq olan insanlığın qurtuluş məsələsidir.
Qədər və Müstəqil İradə
Qədər mpvzusu, din adamları və filosoflar tərəfindən yüz illər boyun mübahisəli olan qarışıq bir məsələdir.Tez tez hər dində qədərlə əlaqəli bəzi referanslar olmaqdadır.
Qədərə inananları iki ayrı ana qrupda incələyə bilərik.
1.Qədərə ümumilikdə koru koruna inananlar bunun kiçik və ya böyük olsun, Allah(c.c) tərəfindən əvvəlcədən qərara bağlandığına inanırlar.Bu düşüncə insanlardan ayrı yaşayan bəzi gizli sufi məzhəblər arasında yayğındır.Onlar insanın heç bir şey üzərində nəzarət etmə gücü olmadığını deyərlər.Hər şəy əvvəlcədən qərara bağlanmışdır.Bütün olanlar yalnızca Allah(c.c) tərəfindən bilinən və gözlər önünə sərilən qədərin böyük bir planıdır.Bu şeylərin planlaması olduqca qarmaqarışıq bir anlayış olub, sualı cinayət və cəzaya, cəza və mükafata yönləndirmək qaçınılmazdır.Əgər kişinin seçimi yoxsa davranışlarında nə cəza,nə də mükafat olmamalıdır.
2.Başqa bir görüşə görə insan nəyə qərar verər və ya əməl edərsə qədərin oynadığı bir yol yoxdur.
Qədərin müzakirə edilməsi sırasında daha çox qarmaqarışıqlıq yaradan başqa bir psixolojik mövzu özünə yer tapar ki, bu da hadisələri əvvəlcədən qavrama və qəbul etmədir.Allahın(c.c) gələcəklə əlaqəli hər şeyi əvvəlcədən bilməsi nə ifadə edər? Bax sual burdadır.Mübahisədə hər iki tərəf də bu sualın cavabına zəif olaraq yaxlaşmışlardır.İnananlarla inanmayanlar arasındakı qədər anlayışını qarşılaşdırmalı olaraq laiq olduğu şəkildə uzun uzadıya mübahisə etməyəcəyik,yalnızca İslami görüşü ortaya qoymağa çalışacağıq.
Qədər, hər biri öz fəaliyyət sahəsində bilinən rollar oynayan və kordinasiyalı fəaliyyət göstərən kateqoriyalara sahibdir.Təbiət qanunlarının üstünlüyü ənüstün olub,heç bir şey onların təsirlərinin üstündə deyildir.Bu ən geniş anlayışda qədər olaraq istinad edəcəyimiz şeylərin ümumi vəziyyətidir.Təbiət qanunlarına tam bir itaətlə boyun əyən kimsə, ona qarşı gələnlərə nisbətdə daha çox üstünlük qazanmış olacaqdır.Belə kişilər daima qədərdən faydalanır və özlərinə daha yaxşı bir həyat qurarlar.Fəqət bunlardan heç biri hər hansı bir özəl qrupa aid olduqları halda öz əlaqələrində təbiət qanunlarının doğru və ya yanlış tərəfində olmaları əvvəlcədən qədərə aid etməmişlərdir.
Avropada intibah dövründən əvvəlki bir dövrdə, şərqdə Müsəlman dünyasında təbiət qanunları anlayışının çox irəliləmiş olduğu bir zaman olmaqda idi.Bunun nəticəsi olaraq Müsəlmanlar bu məlumatlardan ötrü, ondan lazımı qədər istifadə edə biləcək vəziyyətdəydilər.Daha sonra şərqdə neqativ düşüncəli, batil,xəyalpərəst, uzun gecələrin qaranlığına batarkən, qərəzsiz və açıq bir düşüncə ilə təbiəti incələmə qərbə keçmiş və bu da qərbə yeni bir günün yeni elmini qazandırmışdır.Bu da şübhəsiz bir qədərdir fəqət fərqli bir qədər.Yalnız əvvəlcədən qərarlaşdırılmış qədər ilə əlaqəli qanun dəyişməz bir qanun olub,kim bu meydana gəlişi mühakiməsiz incəliyərsə və təbiət qanunlarının özünü istədiyi yerdə yönləndirməsinə izn verərsə, o kişi sonsuz bir yola addım atmış olacaqdır.Bu da hər şeyin üstündə,din ilə əlaqəli qədər qanunları xaricində,qədərin ümumi və ən çox yayılmış bölgüsüdür.
Qədərin dindəki yerini müzakirə etmədən əvvəl təbiət qanunlarının universal qədəri ilə əlaqəli bəzi sahələri daha çox incələməliyik.Bunlar ümumilikdə başa düşüləndən fərqli olaraq, daha geniş qlobal işlərində əvvəlcədən qərar verildiyinə dair bəzi dəlillər ortaya qoymaqdadır.Bu əlaqədə günəş üzərindəki ləkələr kimi bir qrup uzay hadisələrin də yer aldığı çox qarışıq bir eko-sistemi təmsil edən bəlli mövsümi və düzənli dəyişikliklərdən bəhs edirik.Bənzər olaraq,qalaktikaların məruz qaldığı meteorik işğallar,dünyada hava və iqlim və .s ilə əlaqəli dəyişikliklər şəklində yansımalar göstərən bilinən dəyişiklikləri bərabərində gətirir.Bu geniş faktorlar düzənli iqlim dəyişiklikləri ilə birlikdə (bunlara səbəb olan fərqli təsirlər bu gün belə hələ də anlaşılmış deyildir) bəzən dünyadakı bitki və heyvanların inkişafında gizli və incə fərqlər meydana gətirir.Bir dəfə daha, bunlar quraqlığın ya da fəsillərin dünyanın bir yerindən başqa hissəsinə sürüşməsindən məsul olan təsirlərdir.Bir birinin yerini alan buzlaşma dövrləri və istiləşmə müxtəlif kosmik təsirlərin bəzi nəticələridir.Ancaq bu böyük təsirlər yer üzündəki fərdi yaşayışa xüsusi bir təsir etməklə qalmamaqla birlikdə, son araşdırmalar insan növünə aid bütün fərdlər olaraq bir dərəcəyə qədər təsiri təsdiq etməkdədir.Hər insanın həyatının əvvəlcədən təqdir edildiyini doğru ilə yanlış, yaxşı ilə pis arasında bir seçim etmə şansının olmadığını göstərən heç bir dəlil yoxdur.Qurani Kərim bu məcburiyyət fikrini əminliklə rədd edərək hər insanın yaxşı və pis arasında seçim etməkdə müstəqil olduğunu bildirir.
“Dində məcbur etmə caiz deyildir.” , və
“Allah bir kimsəyə ancaq gücünün yetdiyi qədər məsuliyyət yükləyər.Hər kəsin qazandığı yaxşılıq özünə,işlədiyi pislikdə özünədir.”, və yenə
“İnsan ancaq çalışdığının qarşılığını tapar.” demişdir.
Bəqərə Surəsi 2:257
Bəqərə Surəsi 2:287
Nəcm Surəsi 53:40
Bununla birlikdə, din ilə əlaqəli olaraq, qədərin dəyişməyən və əvvəlcədən qərar verilən bəzi sahələri olmaqdadır.Bunlar Qurani Kərimdə Allahın(c.c) sünnətləri olaraq ifadə edilir.Qədərin bir növ sünnətində istər qəbul,istərsə rədd edilsələr də, Allahın(c.c) peyğəmbərləri daima zəfərə çatacaqlardır.Əgər bunlar rədd edilərlərsə,dağıdılan və ya təxribata uğrayan yenə muxaliflərin plan və nizamlarıdır.Peyğəmbərlər onların bildirdikləri mesajları və xidmətləri, düşmənləri nə qədər güclü olursa olsunlar, daima qalib gəlmişlərdir.İnsanlıq tarixindən misal verəcək olsaq Musa(a.s) ilə Firon, İsa(a.s) ilə muxalifləri,Muhamməd(s.a.v) ilə kafirlər arasındakı ziddləşmə və muxalifət bunlara gözəl bir misaldır.Peyğəmbərlər ilə onların düşmənləri arasında çəkişmələrdə keçmişdə miras olaraq qalan şey dinin zəfəridir.İbrahim(a.s) və inancı ilə onu və onun bildirdiklərini dəstəkləyən bir kişi belə olmamışdır.Bu qədər insanların öz aralarında bir biriləri ilə olan ziddiyyətləşmələrindən təzahür etməz.Ümumi bir qanun olaraq güclülər zəif olanları yox edəcəkdir.Dini qədərdə bu sözlər qaçınılmaz prinsip halına gəlmişdir.
Təbiət qanunlarının düzgün işləməsinə qarşılıq kişi ümumi qanunlarda fərqlilik tapa bilməyə bilər, fəqət Qurani Kərimin müxtəlif ayələrində zikr edilən şeylərin planına görə bizə məlum olan təbiət qanunları bir çox sinif və sahələrə ayrılır.Bunlar öz aralarında bir biriləri ilə ziddiyyət içərisində olmazlar,fəqət digər qanunlarla fərqli məqsədlər üçün ortaya çıxdıqlarında gücü əlində tutan qanun,zəif olana hakim olur.Hətta çox geniş təsiri olan bir qanun belə kiçik bir sahədə ona qarşı olan daha güclü olanın qarşısında məğlubiyyətə düçar ola bilər.Cazibə qanununa qarşı gələn termodinamik və elektromaqnit qanunları bəzi sahələrdə təsir gücü qazana bilməkdədir.Buna qarşılıq cazibə qanunu öz təsirində daha geniş bir yer əhatə edər,əməli sahələrdə daha geniş və təsirli olur.İnsanın təbiəti anlayıb başa düşməsi zamandan zamana inkişaf göstərdikcə,imkansız deyə rədd edilmiş olan şeylər,zamanla qəbul edilib,normal bir hal almışdır.
Bu tərifin işığında,İslama görə əgər Allah(c.c) sevdiyi xüsusi bir qulunun lehinə bəzi gizli qanunları açıqlayarsa, bu qanunlar onları gözləyənlər tərəfindən möcüzə və qeyri adi hadisələr olaraq xarakterizə edilər.Bu şeylər çox incəliklə idarə edilən və nəticələri heyrət yaradan təbiət qanunları səbəbindən olur.Burada qədər, Allahın (c.c) xüsusi qulunun həyatında xüsusi bir rol oynamasıdır.
Bunun kimi qədər, keçmişin genetik, sosyal, iqtisadi və təhsil kimi əlimizdə olmayan fərdi şərtlərinin meydana gəlməsindədə görülür.Bu çarəsizlik onun üzərində idarəsi olmayan fərdi qədəri meydana gətirir.Beləliklə, varlı bir adamın uşağı ağzında gümüş bir qaşıqla həyata gələr.(……..)
Kişinin özü ilə gətirdiyi şərtlər, içində doğulub yetişdiyi camaat, hər kəsin həyatında günbəgün rol oynayan şans oyunu, kişinin əleyhində və ya lehində olan və sözdə şans olaraq xarakterizə olunan hadisələr, qaçınılan və ya toruna düşülən qəzalar, bütün bunlar kişinin çox az bir seçmə şansının olduğu sahələrdir.Buna baxmayaraq, onun həyatını şəkilləndirsin və ya şəkilləndirməsin, belə qəza və ya hadisələrin özəlliklə hədəf alındığı düşünülməyə bilər.
Yoxsulluq çəkən evlərdə baş verən kiçik və ya ciddi cinayətlər daha çox olmaqdadır.Yoxsulluq, cinayəti təşviq edən ən təsirli faktorlardan biridir.Əgər bu qədər olaraq başa düşülərsə, Yaradana qarşı edilən ciddi bir ittiham olacaqdır.Onun üçün əvvəlcə açıqca başa düşülməsi lazım olan şey, qədər müəyyən ailələrdə kişilərə qarşı özəl əmrləri olmayan, yalnızca böyük planların bir parçasıdır.Daha geniş olan iqtisadi bir planda, şübhəsiz az və ya çox şanslı olanlara nisbətən, üstün və ya üstün olmayanlarda ola bilər.Onlar daha doğulmadan əvvəl qədərlərinin müəyyən şərtlər altında qədəri təyin edən tərəfindən təsbit edildiyini demək yanlış olar.Bununla birlikdə cavablandırılması vacib olan başqa suallarda olmaqdadır.Daha sağlam şərtlər altında dünyaya gəlmiş olanların yanında, onlar işlədikləri günahlara görə az da olsa, onları günaha sövq etmiş bir keçmişləri varsa, necə hökm olunacaqlardır? Əgər günah eyni isə bu cürmü hökm olunacaqlar? Qurani Kərim bu qarışıq suala bu ayə ilə cavab verir.
“Allah bir kimsəyə ancaq gücünün çatdığı qədər məsuliyyət yükləyər.”
Bu kişini qucaqlayan sosyal və digər önəmli faktorlar heç şübhəsiz hesaba qatılacaq və haqqında buna görə hökm veriləcəkdir.Allahın(c.c) gözündə avtomatik olaraq cəzalandırılan yalnızca günahkar olmayıb, günahın işlənməsinə səbəb olan digər bütün faktorlarda nəzərə alınaraq ədalət tətbiq olunacaqdır.Şübhəsiz şanslı və şansız eyni şəkildə bərabər olaraq dəyərləndirilməyəcək və mütləq günah işləyən kişinin ətrafı və keçmişi də məsul olacaqlardır.Beləcə şərtləri onu yaxşılıq etməyə əngəl olan şəxsin yaxşı əməlləri, onu yaxşılıq etməyə ruhlandıran kişinin salih əməllərindən daha çox mükafatlandırılacaqdır.
Bununla birlikdə qədər, olduqca qarışıq bir mövzu olub, ədalətin əmrləri, son dəyərləndirmədə də hər şeyi Bilən, hər şəyə Hakim və Güclü olan, Lütfkar və hər şeydən Xəbərdar olan Uca Allahın (c.c) əlində olacaqdır.İnsanoğlunun məsul tutulacağı, yaxşı və pis, doğru və yanlış kimi müstəqil olaraq seçə biləcəyi bəlli sahələr də olmaqdadır.Digər tərəfdən hərəkət etdirənin əlinə piyon kimi görünən,insanın öz seçiminin çox az olduğu sahələr də olmaqdadır.Millətlərin və insanların qədərlərini idarə edib,əhatələyən təbiət ünsürlərinin ümumi nizamı belə bir sahəni əhatə edir.Daha geniş bir tətbiqin şərtləri camaatdakı fərdi eyni çayda axıntı ilə gedən çarəsiz bir saman çöpü kimi aciz qılar.
Bəqərə Surəsi 2:287
Qədər çox geniş və dərin bir mövzu olub ayrı bir hazırlıq tələb edir.Onun üçün bu qədər misal ilə bu mövzunu burda bitirmək istəyirik.
Dinləyənlərin diqqətlərini qərb dünyasının İslama etdiyi böyük haqqsızlıqlara çəkdik.Qurani Kərim və Uca Peyğəmbərin (s.a.v) təlimatları ilə ortaya qoyduğu İslam ancaq, sülh dini olaraq təsvir edilə bilər.İslam insan həyatındakı bütün mövzuları əhatə etdiyi kimi insanların bir biriləri və Allah (c.c) ilə olan əlaqələri yolu ilə izləyicilərinə sülh mesajı çatdırır.Ön mühakimə və ziddiyyət qorxusu olmadan, heç bir dinin hətta dinin bir parçasının belə, İslam qədər sülhü vurğuladığını deyə bilmərik.Bir çox dinin izləyiciləri eyni növ iddiada olmaqlarına baxmayaraq biz, bəzi ilahi kitablardakı təlimatların dəstəklədiyi əmrlərdən bəhs etməkdəyik.Buna baxmayaraq əgər hər din sülhün insan həyatındakı vacibliyini vurğulayarsa bu insanlığın gələcəyi üçün ümid saxlaya biləcəyimiz və bizim də razı olacağımız gözəl bir davranış olacaqdır.Bu səbəblə dünyada olan bütün dinlərin liderlərinin əsas məsuliyyəti bu gün insanlığın ən çox ehtiyacı olan dəyərli sülh mesajını ortaya qoymaq olmalıdır.
Nə acıdır ki, İslamın təlimatları belə,Allah (c.c) və sülhü öz həyatında ən mükəmməl olaraq tətbiq edən İslamın Uca Peyğəmbərinin (s.a.v) adına, terrorizmi qızışdıran və beynəlxalq sülhü təhdid edən bir ünsür olaraq tanıdılır.Əgər qərb İslamı terror dini və əsas insanlıq hüquqlarına zidd bir din olaraq qəbul edərsə, bu günah tamami ilə onların deyildir.Bu günahın heç olmazsa müxtəlif Müsəlman hizblərincə paylaşdığını söyləmək vacibdir.İnsanların maraq dairəsindən fərqli olaraq dinin ucalığından söz etmək, eyni zamanda İslamın beynəlxalq qəbul edilən insan hüquqları anlayışını inkar etdiyindən bəhs etmək, öz daxilində İslam anlayışını təqsirləndirməyə yetərli bir rəftar olacaqdır.
Digər dinlərin müqəddəs kitabları istər ideal olan beynəlxalq sülhdən söz edən və ya etməyən, ziddiyyət qorxusu olmayan bütün dinlərin belə bir ideayaya meyillərinin olduğu deyilə bilər.Bu da dünyadakı dini liderlərin dünya sülhü üçün xərclənən şərikli güc və səylərin əsasını təşkil etməkdədir.Fərqlilikləri ələ almaq yerinə,dini liderlik ortaq nöqtələr mövzusunda aydınladılarsa bu daha çox tövsiyə olunan və yararlanılan bir vəziyyət olacaqdır.Bu bütün dinlər arasında bağlayıcı təsirlər olaraq qəbul ediləcəkdir.Nəticə olaraq bu, ölkə, rəng, inanc və məzhəbə baxmayan,bütün insan irqlərini bir araya gətirəcəkdir.Əgər dinlər bu məsuliyyəti daşımazlarsa, bunu heç kim edə bilməz.Çünki bu beynəlxalq,coğrafi və irqçi maneələri zorlayan yeganə və qeyri adi bir gücdür.
Ən gözəl arzularımızla,bütün dünya liderlərinə bu ciddi çağırışı edərək,sözlərimizi burada bitirmək istəyirik.
Sülh axtarışı elə heç də xəfifə alınmayacaq olan insanlığın qurtuluş məsələsidir.